جستاری بر سخنان شمس تبریزی پیرامون عقل و کاربست آن در بازخوانی آموزههای کلامی
سید جمال الدین موسوی
دانش آموخته دوره دکتری رشته «جریانهای کلامی معاصر» جامعةالمصطفی العالمیه Sjmosavi64@gmail.com
چکیده
بررسی چیستی و تبیین کارکرد مفهوم عقل در مبانی دینی و در اندیشه و سخنان عارفان و اندیشمندان مسلمان اهمیت شایانی دارد. از آنجایی که مولانا شمسالحق تبریزی عارف قرن هفتم از اندیشمندان تاثیرگزار در عرفان اسلامی به حساب می آید بررسی مفهوم و کارکرد عقل در میان سخنان وی دارای اهیمت است. نوشتار حاضر بر آن است چیستی مفهوم و کارایی عقل را در تبیین آموزههای اعتقادی به ویژه در اصول اعتقادی چون: توحید نبوت و معاد از درون سخنان شمس تبریزی از کتاب مقالات وی بازخوانی نماید. عقل در سخنان شمس امر بدیهی و بی نیاز از تعریف و بر دو دسته این جهانی و آن جهانی (ربانی) قابل تقسیم است. همچنین در مواجهه عقل و عشق این عشق است که به کمک عقل می‌آید و می‌تواند دستگیر سالک باشد. از نظر شمس علوم عقلی مانند علوم ظاهری راه‌گشا هستند اما ره به درگاه نمی‌برند بلکه باید برای رسیدن به حقایق به تصفیه قلبی دست زد. بر همین اساس فهم و درک توحید، معجزه پیامبران و جهان پس از مرگ با عقل پرسشگر تنها امکان پذیر نیست بلکه به مخبر صادق، تصفیه قلبی و ایمان شهودی نیز باید ایمان داشت و از اتکا به عقل و علوم عقلی و علوم ظاهری تنها باید دست برداشت زیرا این مسئله ممکن است به عنوان حجابی در برابر دیدگان انسان پدیدار گردد. در تحلیل سخنان شمس پیرامون عقل می‌توان اضافه نمود، در قرآن و سنت و در سیره اندیشمندان نسبت به منزلت عقل اشاراتی زیادی شده که این نشان از اهمیت این قوه خدادای است. پیوند عقل با کلام و عرفان و فلسفه و کارایی آن در علوم چون فقه و اخلاق نشان دهنده اهمیت است که در سخنان شمس پیرامون عقل کمتر جلوه یافته است. این مسئله می‌تواند ناشی از دو امر باشد. نخست اینکه شمس به مکتب کلامی اشاعره گرایش داشته و دیگر اینکه سخنان شمس پیرامون عقل به گونه کامل در مقالات به ما نرسیده است.
کلیدواژهها: شمس الحق تبریزی، عرفان اسلامی، عقل، مقالات
