واکاوی مفهوم واژه «قرآن» با دو رویکرد بیرون‌متنی و درون‌ متنی

سید طالب ذکی

 دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و معارف، جامعه المصطفی العالمیه قم. رایانامه: [e-mail]
چکیده
یکی از دغدغه‌های عالمان علوم قرآنی و لغت شناسان در طول تاریخ اسلام این بوده است که قبل از تفسیر کلمات و جملات قرآنی، به تجزیه و تحلیل واژگان به خصوص واژگان غریب و کم کاربرد در قرآن کریم بپردازند. کتابهایی چون «المفردات فی غریب القرآن»، «مجمع البحرین و مطلع النیرین» و... در همین راستا تولید شده است. یکی از واژگانی که مورد بحث و گفتگوی لغت شناسان و مفسران قرآن کریم قرار گرفته و باعث شده است که رویکردهای مختلفی در آن به وجود بیاید، واژه «قرآن» است. این واژه با معانی مختلف هفتاد بار در این کتاب آسمانی به کار رفته است. اختلاف نظر در ریشه یابی این واژه تا حدودی روی معنای آن نیز سایه افکنده و موجب ابهام در ریشه و معنای آن شده است. در این مقاله سعی شده با طرح نظریات مختلف، ماده‌های «قرأ» و «قرن» با دو رویکرد بیرون متنی (و با بهره گیری از یافته‌های اهل لغت و زبان شناسان)، و درون متنی (و استعمالات خود قرآن کریم)، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و با شواهد کافی از معتبرترین لغت شناسان و عالمان علوم قرآنی در جهت ابهام زدایی آن تحقیق و بررسی شده است. 
کلیدواژه: قرآن، قرأ، قرن، اهلبیت، تعریف قرآن. 

ازدواج و تشکیل خانواده در ادیان اسلام و یهودیت

سید مهدی نقوی

کارشتاس ارشد رشته ادیان ابراهیمی، مجتمع حکمت و مطالعات ادیان، جامعه المصطفی(ع) العالمیه، قم.
چکیده
در جامعه بشری نهاد خانواده دارای اهمیت فراوانی بوده و از ارکان اصلی آن به شمار می‌‌آید، زیرا نهاد خانواده نقش مهمی در سعادت و شقاوت جامعه دارد. تأثیر خانواده بر جامعه و نقش آن سبب شده است که در دین اسلام و یهودیت مورد توجه قرار بگیرد و دستوراتی در رابطه با ازدواج و تشکیل خانواده برای بشریت ارائه کنند. ما در این مقاله در پی آن هستیم تا با روش توصیفی – تحلیلی، به بررسی ازدواج و تشکیل خانواده با تکیه بر کتاب‌های مقدس دو دین اسلام و یهود و روایات معصومینF در اسلام بپردازیم. ازدواج در اسلام تا آن جایی اهمیت دارد که پیامبر بزرگوار اسلامa فرمودند: ازدواج سنت من است؛ هر که از سنت من سرپیچی کند از من نیست. در یهودیت نیز مجرد ماندن نکوهش شده است و فرد مجرد باید هرچه سریعتر مقدمات ازدواج خود را فراهم کند تا این امر مهم به تعویق نیافتد. در نوشتار پیش رو به بررسی خانواده و جایگاه آن، اهمیت و جایگاه ازدواج و همچنین فواید و آثار ازدواج پرداخته شده است. 
 واژگان کلیدی:

قرآن، یهودیت، اسلام، ازدواج، خانواده. 

بررسی شرایط و مبانی فقهی مسئولیت کیفری ومدنی طبیب، در حقوق ایران وافغانستان.

قربانعلی مبلغ 

 دانش‌پژوه دکتری فقه و حقوق قضایی؛ جامعه المصطفی العالمیه(ص)، قم. رایانامه:   [e-mail]
چکیده:

تحقیق حاضر شرایط ومبانی فقهی مسئولیت‌کیفری ومدنی طبیب را درقوانین موضوعه ایران و افغانستان، به‌صورت کتابخانه‌ای مورد بررسی قرارداده وبه‌نتائج ذیل دست‌یافته‌است: مسئولیت پزشکی، پاسخگو بودن پزشک در قبال خسارات و زیانهای ناشی از انجام وظایف پزشکی است که به بیمار وارد می‌آورد؛ در این نوشته مسئولیت طبیب در ابعاد کیفری و مدنی بررسی شده و هنگامی پزشک از لحاظ کیفری مسئول است که عمل ارتکابی او توأم با سوءنیت باشد و قانون نیز آن را مستوجب مجازات بداند؛ در مسئولیت مدنی سوءنیت در بین نبوده و با جبران خسارت مسئولیت مرتفع میشود. مشهور فقهای اسلامی با ذکر ادله‌ای و رد ادله مخالفین‌شان طبیب را به‌طور مطلق ضامن می‌دانند؛ قوانین موضوعه ایران و افغانستان، اذعان می‌دارد؛ در مواردی چون عدم قرارداد طبیب با بیمار، عدم اخذ رضایت بیمار، تخلف طبیب از قرارداد و صدمات ناشی از بی احتیاطی، اهمال و غفلت اطبا، تخطی محسوب گردیده و طبیب متخطی در قبال رفتار نا به‌هنجار خود مسئول می‌باشد؛ اما در مقابل، اخذ برائت قبل از درمان، اخذ رضایت بیمار یا اولیای وی را راهکارهای برای مصونیت دانسته‌است. 
کلیدواژه‌ها:

مبانی فقهی، مسئولیت، طبیب،  قصور طبیب، رضایت بیمار.

نقش مدیریت مشارکتی منابع آبی در توسعه‌‌پایدار دهات افغانستان

سید محمد فیروزی

دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه یزد ([e-mail])

غلام‌‌الدین واحدی

استادیار جامعه شناسی در دانشگاه تعلیم و تربیه کابل، کابل، افغانستان ([e-mail])

ذبیح‌‌الله عثمانی

کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه یزد ([e-mail])

چکیده:

یکی از انواع مدیریت منابع آب، مدیریت مشارکتی است. این نوع از مدیریت نیز حاوی نظریه‌‌ها، مدل‌‌ها و الگوهای متفاوت و متعدد بوده است.  هدف اصلی این تحقیق، بررسی نقش مدیریت مشارکتی منابع آبی در توسعه‌‌‌‌پایدار مناطق دهاتی افغانستان است. این تحقیق با روش کتابخانه‌‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده است. یافته‌‌های بدست آمده نشان می‌‌دهد که، نظریه‌‌‌‌ها، مدل‌‌ها و تجارب کشورها همه مؤید و مصّر بر مدیریت مشارکتی منابع آبی بوده، و نشانگر این است که، اگر دهقانان و ذی‌‌نفعان محلی در مدیریت منابع آب سهیم شوند، امکان بهره‌‌برداری و استفاده مؤثر از این منابع افزایش پیدا می‌‌کند و در نهایت زمینه‌‌ساز توسعه‌‌پایدار مناطق دهاتی خواهد شد. نتیجه‌‌گیری تحقیق این است که دولت امارت اسلامی افغانستان و سایر نهاد داخلی و خارجی برای مدیریت مشارکتی منابع آب در مناطق دهاتی برنامه‌‌های علمی و عملی را روی‌‌دست گرفته، و با الهام از نظریه‌‌ها، مدل‌‌ها و تجارب کشورهای موفق در این زمینه اقدام نمایند. 
کلید واژگان:

مدیریت، مشارکت، منابع آب، توسعه‌‌پایدار، مناطق دهاتی.

 

کیفیت معاد و بقای نفس انسانی در فلسفه اسلامی با تاکید بر دیدگاه ملا صدرا

امان الله ناطقی 

طلبه سطح چهار فقه و معارف؛ گرایش فلسفه اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه. Amnq5020 @ gmail.com 
چکیده:

یکی از مباحث مهم در فلسفه اسلامی مسئله کیفیت معاد و بقای انسان پس ازمرگ و در عالم آخرت است. فلاسفه اسلامی در این مسئله دیدگاه واحدی ندارند. از منظر تحلیل فلسفی برخی از فلاسفه معتقد به معاد روحانی است و برخی دیگر به معاد جسمانی اما اکثر فلاسفه به ویژه طرفداران فلسفه اشراق و حکمت متعالیه بر معاد جسمانی و روحانی تاکید دارند. حکمت متعالیه ضمن اعتقاد بر بقا و جاودانگی انسان، جسمانی و روحانی بودن آن را تآکید نموده است. اصول و مبانیی که ملاصدرا مطرح نموده در راستای اثبات معاد جسمانی و روحانی می‌باشد. دریافت‌ها نشان میدهد که معاد جسمانی مورد نظر ملاصدرا غیر از معاد جسمانی است که برخی فلاسفه و علما از ادله به ویژه ادله نقلی استفاده کرده‌اند. از نظریه ملاصدرا تفسیر‌های متفاوتی صورت گرفته که نشان میدهد در فهم دیدگاه او نیز اختلاف آراء وجود دارد و این آراء مورد نقد و بررسی مختصر قرار گرفته است. ملاصدرا دیدگاه خویش را مطابق با اصول حکمت متعالیه و ظواهر ادله نقلی میداند و در آثار مختلف خود براین امر تاکید داشته است. 
کلید واژه:

معاد، معاد جسمانی، بقای نفس، جاودانگی نفس،ملاصدرا.

عوامل جرایم مالی اطفال و راهکارهای مقابله با آن

باز محمد صادقی

دانشجوی دکتری حقوق(جزا و جرم شناسی)، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران، رایانه: [e-mail] 
چکیده
جرایم و تخلفات مالی اطفال امروزه یکی از مسایل مهم جوامع بشری است. این پژوهش، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که: جرایم مالی اطفال چه عواملی دارد و راه‌های مقابله با آن چیست؟ روش انجام این تحقیق، توصیفی – تحلیلی است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که: عوامل همچون مشکلات ناشی از زندگی خانوادگی مثل ناسازگاری و نابسامانی‌های موجود در خانواده و نیز مشکلات ناشی از عوامل اجتماعی مانند محیط طبیعی، محیط اقتصادی و محیط فرهنگی دست به دست هم می‌دهند تا یک طفل مرتکب جرایم مالی شود. بدون شک پیشگیری از بزهکاری اولویت اول در سیاست گذاری‌های جنایی همه کشورهای جهان است در این میان پیشگیری از بزهکاری اطفال در جرایم مالی اهمیت فوق العاده‎ای دارد. برای پیشگیری ازجرایم مالی اطفال و نوجوانان پیشگیری تربیتی و اجتماعی توسط والدین و مربیان از طریق آماده ساختن محیط سالم و تأمین نیازهای مادی و معنوی اطفال بسیار تأثیرگذار می‌باشد. 
واژگان کلیدی: جرم، مال، طفل، پیشگیری. 

نقدی بر نظریه وحی نفسی از منظر عقل، قرآن و روانشناسی

محمد انور اصغری 

دانشجوی دکتری قرآن و علوم با گرایش روانشناسی، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران. رایانه: [e-mail]       
چکیده: 
وحی که سرچشمه معارف آسمانی است، همواره مورد توجه اندیشمندان قرار داشته است. اهمیت وحی در شکل‌گیری باورهای دینی، هرگونه برداشت نادرست از آن را به امری خطیر بدل می‌کند. نظریه‌های زیادی در ماهیت وحی ارائه شده است. یکی از آنها، نظریه وحی نفسی است که توسط برخی مستشرقان ادعا شده و وحی را به ویژگی‌های روانی انسان؛ ضمیر ناخودآگاه و تخیل نسبت می‌دهد. این پژوهش با رویکردی میان‌رشته‌ای، به نقد این نظریه پرداخته و با بهره‌گیری از عقل، قرآن و روانشناسی، نادرستی آن را بررسی نموده است. نتایج نشان‌ می‌دهد که این نظریه با اشکالات بنیادینی ‌از جمله بی‌اعتباری دلایل و مبانی، تناقضات، ناهمخوانی با ماهیت وحی، ناتوانی در تبیین معجزات و تضاد با آموزه‌های قرآنی مواجه است. انگیزه طرفداران این نظریه متفاوت، اما هدف نهایی همه آن‌ها انکار ماهیت الهی وحی است. در نهایت نشان می‌دهد که این نظریه با توجه به شواهد ادعایی واهی و بی پایه است. 
کلیدواژه‌ها:

قرآن، عقل، روانشناسی، وحی نفسی، ضمیرخودناآگاه و تخیل خلاق

اندیشه ضد اسلامی برنارد لوئیس به عنوان نماینده شرق شناسان غربی

علی مدد فهیمی

 دکتری اندیشه معاصر مسلمین، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران، رایانامه:  [e-mail]
چکیده:

برنارد لوئیس، شرق شناس یهودی تبار آمریکایی است که تحقیقات فراوانی در باره تاریخ اسلام و خاورمیانه انجام داده است. وی به عنوان یک اسلام شناس، شهرت جهانی پیداکرد. اما به جای اینکه حقیقت اسلام را به صورت درست معرفی نماید، اسلام وشیعه را متهم به ترویج اندیشه‌ای افراطی گری نموده و تلاش می‌کند اسلام را، به عنوان یک دین خشن، ناقض آزادی و حقوق بشر معرفی نماید. وی، برای اسلام هراسی وشیعه ستیزی به کارهای علمی بسنده نکرد، بلکه با قرار گرفتن در مناصب حکومتی، طرح‌های بسیار خطرناکی را برای تضعیف جهان اسلام چون، برخورد فرهنگ‌ها، تجزیه خاورمیانه، اشغال فلسطین، عراق و افغانستان، ارائه کرد. پژوهش حاضر، تلاش می‌کند با تکیه بر اندیشه‌های اسلام ناب، ثابت نماید که دین اسلام ومذهب شیعه، نه تنها ترویج کننده خشونت وافراطی گری نیست، بلکه برعکس ادعای غرب و لوئیس، مخالف آن و بالاتر از آن مدافع آزادی، حقوق بشر و همزیستی مسالمت آمیز با تمام ادیان ومذاهب دیگر است. 
کلید واژه‌ها:

برنارد لوئیس، اسلام، غرب، اسلام هراسی، شیعه ستیزی، جهاد وخاورمیانه. 

مبارزه با استکبار و استقامت در مقابل ظلم با تاسی از مکتب عاشورا

علی محمد قاسمی

 طلبه سطح جهار فقه و معارف اسلامی، جامعه المصطفی العاملیه،قم، رایانامه:  [e-mail]
چکیده

 در طول تاریخ ظلم ظالمین  و جفای که آنان بر مظلومین عالم واداشته‌اند را تاریخ به یاد دارد در و این مسیر انسانهای آزاده زیادی به مقابله با مستکبرین برخواسته‌اند در این میان قیام امام حسین ع در مقابل ظالم به گونه ه است که تاریخ را تغییر داده و نقشه راه برای مظلومین عالم به یاد گار گذاشت و این نقشه هر سال به بهانه ایام محرم بار خوانی و بررسی مجدد می‌شود. مسئله اصلی امروز جهان اسلامی مسئله فلسطین . مردم مظلوم  غزه بیش از یکسال است که شبانه روز عزیزانش را در تجاوزات اسرائیل از دست میدهد واستکبار جهانی چون خودش حامی این رژیم است در حالت سکوت قرار دارد  و به دیگران هم اجازه عکس العمل نمیدهد. با ساز کار معیوب که در شورای امنیت سازمان ملل حاکم است متاسفانه احکام تنبیهی رژیم اسراییل  با وتوی آمریکا صادر نمی‌گردد.  پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی و به روش اسنادی انجام شده است و ابزار گرد آوری آن پژوهش‌های اسنادی در کتابخانه‌ها  و پایگاه‌های اینترنتی است. ‌ظلم و ستم در اسلام حرام است و مسلمانان موظف هستند که از ظلم کردن و ظلم‌پذیری دوری کنند. 
کلید واژه:

عاشورا، استکبار، مقاومت، ظلم، مظلوم

معیار تعذر در خیار تعذر تسلیم: تحلیل فقهی و کاربردی

محمد حقانی

طلبه سطح چهارحوزه علمیه قم، موسسه فقهی اصولی کریم اهل بیت علیه السلام، osuletahgigi @gmail.com
چکیده
با روشن شدن مناط و ملاک تعذر و معیار تحقق آن در خارج می توان هرچه بهتر و دقیق تر حول احکام خیار تعذر تسلیم صحبت کرد چرا که اساسی ترین و محوری ترین بحث در خیار تعذر تسلیم تبیین و تنقیح این مهم است که مراد از تعذر چیست و چگونه محقق می شود از همین رو بر آن شدیم در پژوهش پیش رو بعد از تبیین مفاهیم، مقاله خویش را در دو محور سامان بخشیم. در محور اول در صدد تبیین این مهم هستیم که آیا ملاک تعذر عقلی است یا عرفی و یا شرعی می باشد لذا در گام اول کار کرد عقل و عرف در فقه را مقدمتا بیان کردیم تا بعد از روشن شدن نوع نگرش عقل و عرف در فقه به نتیجه مطلوب برسیم و سپس به واسطه بررسی و نقد ادله طرفین به این نتیجه رسیدیم که مناط در تعذر عرف است نه عقل. در محور دوم بعد از بررسی و به دست آوردن مناط تعذر حال در پی آن بودیم که تحقق خارجی آن به چه نحو است که بحث مذکور مباحث مشهور فقهی «اعواز» سامان بخشیدیم تا بتوانیم با بررسی اقوال مختلف به نتیجه مطلوب برسیم هرچند در نتیجه کار به یک کلام واحد (به علت اختلاف مبانی ) نرسیدیم اما با تنقیح اطراف مسئله توانستیم راه را برای عزیزانی که حول مسئله خیار تعذر تسلیم بحث می کنند هموار کنیم.
کلیده واژه:

تعذر، تعسر، خیار تعذر تسلیم، عقل، عرف، اعواز

عوامل شناختی پرورش محبّت الهی از منظر قرآن، با تأکید بر نظرات آیت لله مجتبی تهرانی

سید محمد نسیم بهشتی

 دانشجوی دکتری قرآن وعلوم با گرایش روان شناسی، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران. رایانه: [e-mail]
چکیده:
عوامل پرورش محبّت الهی انسان، شامل سه ساحت، شناختی، عاطفی ورفتاری می شود. در این نوشتار، عوامل شناختی پرورش «محبّت الهی» در قرآن با تأکید بر نظرات مجتبی تهرانی است که به روش توصیفی تحلیلی مطرح شده است. «محبّت» انسان به خداوند، نقش محوری دارد نسبت به دیگرر صفات عاطفی مانند «رضایت»، «خوف» و«امید» الهی. نگارنده به دنبال پاسخ این سؤال است که عوامل پرورش محبت الهی از منظر قرآن با تاکید بر نظرات مجتبی تهرانی چگونه بیان شده است. «ایمان»، «لطف الهی» و«شناخت نعمت های الهی» از جمله عوامل شناختی پرورش محبت الهی از منظرقرآن است.از نظر مجتبی تهرانی، شناخت اسباب محبت الهی از عوامل شناختی پرورش محبت الهی است .مرحوم مجتبی تهرانی هشت مورد از اسباب محبت انسان نسبت به حق تعالی را با استفاده از آیات وروایات بیان شده است. «خویشتند وستی، لذت، احسان، اشتراک، رابطة علیّت، همراهی، مناسبتی پنهانی و جمال دوستی»، از اسباب محبّت الهی است. 
کلید واژه ها:

قرآن، عوامل شناختی، پرورش محبت الهی، مجتبی تهرانی

      

حکم وضعی اهل‌کتاب از منظر شیخ طوسی و محقق خویی

مهدی عباسی

 طلبه سطح۲ حوزه علمیه فم. [e-mail]
چکیده
تحقیق پیش‌رو با موضوع حکم وضعی اهل‌کتاب که هدف بررسی طهارت یا نجاست ایشان را از منظر شیخ طوسی و آیت‌الله خویی تعقیب کرده‌است. شیخ طوسی قائل به نجاست اهل‌کتاب بوده و ادله ایشان آیات قرآن، اجماع مسلمین و شیعه، روایات و موافقت با احتیاط است که مبتنی بر این حکم، اجتناب از اهل‌کتاب را لازم دانسته‌اند. از طرفی آیت‌الله خویی پس از کنار گذاشتن شهرت حکم به نجاست در میان متقدمین، روایات مذکور را برای اثبات نجاست اهل‌کتاب ناتمام دانست. در پایان طبق جمع بندی ادله بیان شد که نظر آیت‌الله خویی اقوی می‌باشد چرا که روایات دال بر طهارت اهل‌کتاب بر روایات دال بر نجاست غلبه دارند زیرا روایات دال بر نجاست قابل توجیه‌اند. این مقاله نسبت به مقاله‌های انجام شده این تمایز را داشت که به بررسی تفصیلی ادله شیخ طوسی که از قدما می‌باشد و آیت‌الله خویی که از معاصرین می‌باشد، پرداخته‌است و به نحوه رویایی معاصرین با اجماع قُدما اشاره کرده است. 
کلیدواژه: نجاست، اهل‌کتاب، نجاست اهل‌کتاب، شیخ طوسی، آیت الله خویی

حکم توبه مرتکب کبیره ازدیدگاه مذاهب کلامی شیعه

محمد زمان عارفی 

  فارغ التحصیل ارشد فقه وحقوق قضایی جامعه المصطفی العالمیه. [e-mail]    

سیدمحمد علی موسوی

 ارشد فقه و حقوق قضایی، مجتمع عالی فقه تخصصی، جامعة المصطفی العالمیه،[e-mail]

چکیده: با توجه به متن روایات و نصوص شرعی ازدیرزمان در سخنان عالمان اخلاق، فقه و کلام اسلامی چنین به اثبات رسیده که مباحث نظیری تبیین  حکم توبه  مرتکب کبیره وشرایط توبه او، ازمنظر مذاهب کلامی شیعه، همچنین تبیین نقطه‌ی اشترک وافتراق دررابطه با ایمان وکفر مرتکب کبیره وحکم توبه مرتکب کبیره، از دیدگاه مذاهب کلامی شیعه بسیار حائز اهمیت بوده، بدهی است سکوت دانشمندان اعتقادی وکلامی شیعه به سبب ابهامات که در انطباق برخی مسائل اعتقادی وجود دارد، منجر به چالش‌هایی درعصر جدید شده ونیاز این موضوع را به برسی وتحقیق، مبرهن می‌سازد، روش تحقیق پیش رو توصیفی- تحلیلی بوده و به منظور گسترش مرزهای دانش، صورت خواهد گرفت، باتوجه به عدم امکان تحقیق می‌دانی، روش گردآوری اطلاعات کتابخآن‌های، دررابطه با موضوع خاص می‌باشد. وما در تحقیق حاضر در پی اثبات حکم مرتکب کبیره وحکم توبه او می‌باشیم. 
واژگان کلیدی: حکم توبه، مرتکب کبیره،  اشتراک مذاهب کلامی، افتراق مذاهب کلامی،  مذاهب کلامی شیعه.

وجود ذهنی و رابطه آن با علم در فلسفه اسلامی با تاکید بر دیدگاه شهید مطهری و علامه مصباح یزدی

امان الله ناطقی

 طلبه سطح چهار فقه و معارف اسلامی گرایش فلسفه اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه  [e-mail]

چکیده: از دیدگاه این دو متفکر، مسئله وجود ذهنی با اینکه از مباحث هستی شناسی به شمار می‌رود، ولی با مسائل علم و معرفت شناختی ارتباط محکمی دارد مدعای حکمای اسلامی از نظریه وجود ذهنی دو چیز است: یکی اثبات چیزی در ذهن و دیگری ارتباط ماهوی آن با واقعیت خارجی. روش به کار رفته در این تحقیق توصیفی-تحلیلی است و هدف تبیین دیدگاه این دو متفکر اسلامی در باره وجود ذهنی و رابطه آن با علم و معرفت می‌باشد. آیت الله مطهری و مصباح ضمن تبیین مسائل وجود ذهنی و رابطه آن با علم، دلایل آن را نقد و برسی نموده‌اند. از نظر این دو متفکر، وجود ذهنی و علم بدیهی و غیر قابل انکار است آیت الله مطهری در تبیین چگونگی وجود ماهیت به دو وجود ذهنی و خارجی ضمن تکیه به برخی اصول حکمت متعالیه به دیدگاه عرفا پرداخته و مسئله تطابق عوالم را مبنای قابل دفاع برای وجود ذهنی دانسته است. آیت الله مصباح معتقد است وجود ذهنی یک نحوه از وجود است و مساوی با وجود علم است که با ماهیت دیگری اعتبار شده است. 
کلید واژه: وجود ذهنی، وجود خارجی، علم، ادراک، ماهیت