نقش مباشر و سبب در ارتکاب جرم قتل

محمدعلی  علی دادی
دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعه المصطفی العالمیه، قم.

چکیده
واژه مباشر در لغت و اصطلاح به معنی کسی که کار را بدون واسطه انجام داده باشد. واژه سبب در لغت به معنی طناب آمده و در اصطلاح فقهاء در تعریف آن نظر واحدی وجود ندارد و به طورکلی سبب چیزی است که از نبود آن، علت تحقق پیدا نمی‌کند. فقهای امامیه معتقدند بر اساس قاعده کلی اگر مباشر و سبب اجتماع کنند مباشر ضامن است مگر اینکه مباشر جاهل باشد، سبب مسئول است. اگر سبب اقوی از مباشر باشد، سبب ضامن است. و اگر چند مباشر اجتماع کنند، ضمانت به عهده مباشر قوی‌‌تر است. اگر اسباب اجتماع کنند، فقها اختلاف نظر دارند؛ برخی گفته‌‌اند در فرض اول همه مسئول هستند چون ترجیح ممکن نیست و در فرض دوم مسئولیت به عهده کسی است که به تولید جنایت سبقت گرفته. مشهور معتقدند مسئولیت به عهده کسی است که در ایجاد جنایت سبقت گرفته. بنابر قول اظهر ضمانت به عهده همه هستند مگر اینکه یکی از آن‌ها تعدی در جنایت کرده باشد، آن وقت مسئولیت به عهده متعدی است. مبانی و مستندات فقها در مسئولیت مباشر، قاعده اتلاف، اتفاق و اجماع هستند و نیز در مسئولیت سبب، مبانی و مستندات مهم فقها، روایاتی است که از معصومین(ع) نقل شده‌‌اند. 
کلید واژه‌‌گان: مباشر، سبب، مسئولیت و قتل.