مشروعیت نهاد دادسرا در نظامی قضایی اسلام

محمدعلی علی دادی

چکیده

در مشروعیت نهاد دادسراء دو نظریه مطرح شده است. دیدگاه اول؛ کسانی بودند که قائل به عدم مشروعیت آن بود. آن‌ها می‌گفتند که مسبوق به سابقه نیست. چنین چیزی در صدر اسلام وجود نداشته. و آن‌ها بر این باور بودند که قضاتی که در نهاد دادسرا در منصب قضاوت انجام وظیفه می‌کنند مجتهد نیستند؛ لذا مشروعیت ندارند. برای اثبات مدعای‌شان ادله‌‌ا‌‌ی متخلف (قیاس منطقی، اصالةالعدم، روایات، تضییع حق و...) ارائه کردند که پذیرفته نشد. دیدگاه دوم: در مقابل آنان، کسانی هستند که قائل به مشروعیت آن است. دلائل مخالف را پاسخ دادند و دیدگاه مشروعیت را تقویت کرده است. چون ادله دیدگاه اول استحکامات لازم را  ندارد و از مبانی سستی بر خوردار است. 

کلیدواژگان: مشروعیت، نهاد دادسراء، نظام قضایی و اسلام.

قلمرو اطاعت از مافوق از منظر فقه امامیه

سید رضا علوی

چکیده

اطاعت از مافوق در نظام اداری اصل پذیرفته شده بین عقلاء و علماء است که ضرورت آن قابل انکار نیست. اما در قلمرو اطاعت از مافوق در علم حقوق سه نظریه اطاعت محض، بررسی اوامر و اطاعت ظواهر مطرح شده است که از این سه نظریه، نظریه اول از منظر فقه شیعه مردود است و نظریه دوم و سوم نیز اگرچه با اشکالاتی مواجه‎اند ولی با فقه شیعه تضاد و تناقض ندارند. از این رو می‌شود گفت: اطاعت از مافوق چه در قوانین موضوعه و چه قوانین داخلی مؤسسات و ادارات تا زمانی مخالفت قطعی با شرع نداشته باشد لازم و ضروری است؛ زیرا در دولت اسلامی احکامی که توسط مجلس با نظارت شورای نگهبان جعل و یا توسط کسانی که از جانب ولی فقیه منصوب شده و حکم تنفیذ در یافت نموده در حکم، حکم حکومتی ولی فقیه بوده و تخلف از آن را فقهاء جایز نمی‏دانند.

واژگان کلیدی: اطاعت، مافوق، قلمرو، قانون

عوامل نشاط روحی و معنوی در متون دینی

سید رضی قادری

چکیده

از آنجایی که نگرانی و اضطراب همواره در زندگی بشری بوده و البته در دنیای امروز، شدت و وسعت یافته است به گونه‌ای که موجب افسردگی یا ناراحتی‌های روحی و روانی فراوانی شده که عوارض آن کاملاً محسوس است. از سوی دیگر اسلام مکتبی جامع و واقع گرا بوده و به همه جوانب نیازهای انسانی اعم از جسمی و روحی، عقلی و احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی توجه کرده است؛ لذا در تعالیم و آموزه‌های دینی روش‌های گوناگونی برای مقابله با اضطراب و نیز ایجاد سلامتی روح و نشاط معنوی مطرح شده است که می‌توان با بهره‌گیری و کاربست آن نه تنها بر نگرانی‌ها فائق آمد بلکه افراد و اجتماع را از آرامش روحی و نشاط معنوی برخوردار ساخت . در این پژوهه به عناصر مهمی چون ایمان به خدا،  توکل، دعا، شکر گزاری و صله ارحام و خدمت به دیگران اشاره و تحلیل شده است. این پژوهه به شیوه تحلیل نقلی و با روش تحلیل انتاجی به بررسی مسئله مورد نظر پرداخته است.

کلید واژه‌ها: نشاط، سلامتی، روح، معنویت، روان.

 

 

روش‌های درمانِ روان، در متون دین اسلام

حفیظ الله محمدی

(سطح چهارم فقه و اصول [e-mail])

چکیده

آمار تیمارستآن‌ها و گراف برآمده از بیمارهای روانی هروز بیشتر و طولانی‌تر می‌شود، برآیند مبتلایان به بیمارهای روانی غالبا خود آزاری و دیگرآزاری‌‌ست که شخصیت سادیسمِ اجتماعی محسوب می‌شوند، از طرف همانند هر بیماری برخوردار از حق معالجه و درمان هستند؛ با وجود این، تاهنوز به صورت جامع و مشروح به این سوال پرداخته نشده است که: متون اسلامی چه روش‌های برای درمان بیمارهای روانی پیشنهاد کرده است؟ . این تحقیق با روش کتابخآن‌های، تحلیل و توصیف داده‌ها در راستایی پاسخ به سوال تحقیق به این نتیجه رسیده است که: در منابع اسلامی روش‌های شناختی، عاطفی و رفتاری، روش‌های درمانی بیماران روانی است.

کلید واژه: بیماران روانی، درمان روان، متون اسلامی و بیمارهای روانی، ایمان به خدا، ازدواج، توکل

 

قرآن پژوهی سیاست جنایی اسلام در اصلاح مجرمین

سید محمد حسینی دره صوفی

(دانشپژوه دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه، قم. [e-mail])

چکیده:

یکی از وظایف سیاست جنایی اسلام، اصلاح و درمان مجرمین است. به کار بردن روشهای اصلاح و درمان مجرمین در سیاست جنایت هر کشوری، نقش مهمی در کاهش آمار جرائم دارد. برای یافتن روشهای اصلاح و درمان مجرمان، در قدم نخست باید کار پژوهشی صورت گیرد. در اسلام اولین و مهمترین منبع پژوهشی دراین حوزه، قرآن کریم است وباید دید که قرآن کریم چه روشهای را اصلاح مجرمان معرفی نموده است؟ این پژوهش، توصیفی تحلیلی با تکنیک پیمایشی است و ابزار گرد آوری آن کتابخانه و داده‌های دیجیتالی است. قرآن کریم  ضمن ارائه راهکارهای مهمی چون عفو و بخشش مجرمان، چشم پوشی ازخطاهای آنان، محدود کردن ادله اثبات دعوا درجرایمی مثل زنا، توبه پذیری از مجرمان، سعی در اصلاح مجرمان دارد. سیاست جنایی اسلام در اصلاح و درمان مجرمین، باید مبتنی بر قرآن کریم باشد‌؛ ‌زیرا روشهای موجود در قرآن کریم برای اصلاح مجرمان، نقش مهمی در کاهش جرم و جنایت ایفا کرده و در صورت به کار بردن دقیق این روشها، آمار جرائم کاهش می‌یابد.

کلید واژه: سیاست‌جنایی، اصلاح‌ مجرمان، اصلاح‌پذیری با توبه، خطاپوشی،  عفو مجرم

 

بیع معاطات در انظار فقهای شیعه

مختار محمدی
چکیده: 
 معاطات  عبارت است از این که هر یک از دو نفر چیزی را به دیگری، در عوض آن چه از او گرفته است، پرداخت کند . دیدگاه برگزیده در مورد معاطات، این  است که معاطات مفید ملکیت جایز و متزلزل است به این معنا که با واقع شدن معاطات، ملکیت می‌آید و حاصل می‌شود ولی تا وقتی که یکی از ملزم‌های معاطات به عنوان مثال، تلف شدن یکی از عوض و معوض رخ نداده، هر یک از دو طرف می‌تواند بدون رضایت دیگری، معاطات را به هم زده و آن را فسخ نماید .
واژه‌گان کلیدی: معاطات، بیع، ملکیت معاطاتی، لزوم بیع، تزلزل ملکیت معاطاتی، قصد اباحه

 

مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی

 

داود عطایی
چکیده: برای برقراری نظم، و جلوگیری از هرج و مرج، هر ملت نیاز به قانون دارد.تا اواخر قرن بیستم، انتساب مسؤلیت کیفری اشخاص حقوقی در اکثر نظام‌های حقوقی بر مبنی دلایل همچون؛ تصنعی بودن این اشخاص، عدم اهلیت جنایی، عدم تناسب مجازات با ماهیت چنین اشخاص، عدم تأمین اهداف مجازات و نقص اصل شخصی بودن مجازات، در هاله‌ای از ابهام و نفی مجازات قرار داشت، اما علی‌رغم ضرورت‌های اجتماعی و روند افزایش چشم‌گیری چنین اشخاصی در جوامع و ار تکاب جرائم خطرناک از قبیل جرائم اقتصادی، صنعتی، محیط زیست و بهداشت، پذیرش مسؤلیت کیفری آن‌ها را اجتناب ناپذیر کرد. با توجه به هویت مستقل اشخاص حقوقی و اراده جمعی حاکم بر آن‌ها، پیش‌بینی ضمانت اجرای مطابق با طبع این اشخاص؛ از جمله انحلال مجازات همسنگ با اعدام اشخاص حقیقی، مصادره اموال، محدود کردن دایره‌ای فعالیت و... نظام کیفری فرانسه و ایران در سال 1392 مسؤلیت کیفری این اشخاص را به عنوان یک قاعده مورد پذیرش قرار دادند، و اینکه در این دو نظام کیفری دایره‌ای چنین مسؤلیتی، گونه‌های مختلف اشخاص حقوقی، اعم از خصوصی و عمومی، را در بر می‌گیرد یا مختص به اشخاص حقوقی خصوصی می‌شود؟ نوع مسؤلیت اشخاص حقوقی مستقیم یا غیر مستقیم؟ شرائط تحقق این مسؤلیت کدام است، جرایم قابل انتساب به چنین اشخاص متنوع‌اند یا محدود؟ ضمانت اجراهایی جرائم آن‌ها چه مصداق‌های است آیا از تناسب و تنوع کافی برای تأمین هدف بر خوردار است یا خیر؟ مقاله‌ای پیشرو به این سؤالات پاسخ خواهد داد.
کلید واژگان: اشخاص حقوقی، مسؤلیت کیفری، جرم، مجازات، رایانه.

 

بررسی واقعی بودن قصص قرآنی با تأکیدبر داستان موسی و مرد دانا

محمدجعفر میلان نورانی

پژوهشگر دین و کارشناسی ارشد مؤسسۀ مذاهب اسلامی (دورۀ یازدهم).
[e-mail]

مجید سرکوبی

 مدرس حوزه و دانشگاه، دانشجوی دکتری رشتۀ تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی العالمیة شعبۀ اصفهان.
[e-mail]
چکیده:داستان موسای رسول و فردی که قرآن از او به «مرد دانا» یاد کرده، بیست و سه آیه از قرآن را به خود اختصاص داده‌است. در این داستان، موسی با مردی گمنام ولی پرعلم همراه شد و سه مرتبه نسبت به کارهای وی ایجاد تشکیک کرد. از قبیل اینکه چرا آن مرد، انسانی نابالغ را کشت و کشتی‌ای را در وسط دریا سوراخ کرد. دست آخر نیز مجبور شد راه خود را از او جدا کند؛ چراکه به آن مرد تعهد داده بود که سؤالی نپرسد ولی نتوانست عهد خود را نگه دارد. نوشتار حاضر در یک پژوهش تحلیلی- تطبیقی، بررسی‌ای در اتفاق افتادن این داستان انجام داده‌است. از قبیل اینکه کشتن یک انسان بی‌گناه و حتی نابالغ، با هیچ شریعتی قابل سازگاری نیست و حتی سوراخ کردن کشتی ضمن برخورداری از همین اشکال، همچنین مشکل «چگونه زنده ماندن ساکنان خود» را به همراه دارد. در آخر به این نتیجه می‌رسد که این داستان در عالم واقع اتفاق نیفتاده و صرفاً یک داستانی است که برای عبرت آموزی نقل شده‌است. به عبارت دیگر، هدف قرآن از ذکر این داستان، پندگیری مخاطبانش بوده‌است و نه حکایت از یک اتفاق واقعی.
کلید واژگان: موسی، مرد دانا، قتل نفس، کشتی، قصه‌های قرآنی.

اسباب تاخیر اجرای حدود در فقه اهلبیت(ع)، فقه حنفی و حقوق افغانستان

سید قربان حسینی

دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه. قم.
چکیده:  بحث اسباب تاخیر حدود از مباحث فقهی و روایی است فقهاء این بحث را در لابلای کتابهای فقهی‌شان مطرح نموده‌اند که برخی از اسباب تاخیر حدود بخاطر شرایط جسمانی خود فرد است مانند بیماری، حائض، نفساء، حامل، مرضعه، مجنون بودن برخی بخاطر نامناسب بودن شرایط جوی مانند برودت، حرارت، و همچنین احترام مکان مانند پناهندگی در حرم و برخی دیگر بخاطر عدم امکان اجرای حد و عدم مصلحت است؛ مانند بودن در سرزمین دشمن می‌باشد. سؤال اصلی ما این است که اسباب تاخیر اجرای حدود در فقه اهلبیت(ع)، فقه حنفی و حقوق افغانستان چیست؟ برای رسیدن به پاسخ علمی به پرسش مزبور پژوهش حاضر به حسب روش تحلیلی و توصیفی  کوشیده است که با استفاده از منابع کتابخآن‌های به مطالعه‌ی آثار علمی فقیهان بنشیند، به نتیجه ذیل دست یافته است. که اسباب تاخیر حدود در موارد که حد از حدود سالب حیات باشد؛ همانند اعدام، سنگسار، قتل باشمشیر، و... کاربردی ندارد و موجب تاخیر اجرای حدود نخواهد شد، در موارد که حدود از حدود سالب حیات نیست؛ مانند جلد اسباب تاخیر اجرای حدود کاربرد دارد و موجب تاخیر اجرای حد می‌گردد. در خصوص تاخیر اجرای حد در قانون افغانستان مواد قانونی درج نشده بلکه به فقه حنفی ارجاع داده شده که یک نوع خلاء قانونی محسوب می‌شود، پیشنهاد می‌شود که در قانون افغانستان هم موادی را به اسباب تاخیر اختصاص دهد.
کلیدواژه‌ها: حد، سبب، اجراء، تاخیر، فقه، حقوق.

مبانی قرآنی نهضت عاشورا

حاج شیخ حسین مجاهد دره صوفی
چکیده
در نوشتۀ حاضر، پس از اثبات ضرورت و اهمیت عاشوراشناسی و الگوگیری از آن، سخن روی این مبحث آمده که امام حسین یک شخصیت بی مانند و چهرۀ قرآنی بود و نهضت عاشورا بر اساس دستورات قرآن کریم و سنت پیامبر برپاشده است. بحث دیگری که حایز اهمیت در این مقاله است، الگوسازی و مهمترین اهداف این نهضت است که هر کدام از اهداف ناشی از حکمی از احکام اسلام و قرآن بوده است. سپس اشاره به قهرمانان این تراژدی عظیم تاریخ بشر و فاتحان قله‌های عظمت انسانی شده و بخشی از ویژگی‌ها وسیره‌های عملی امام حسین در این نهضت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج و آثار قیام عاشورا بخش دیگری از این نوشتار را به خود اختصاص داده است. مباحث دیگری که در این مقاله بر اساس مبانی و مستندات قرآنی بررسی شده است عبارتند از آثار انفاق، جهاد در راه خدا، رابطه متقابل شهیدان و قرآن کریم، مبانی قرآنی نهضت عاشورا. و در پایان، تحث عنوان پرسمان عاشورایی، به چند شبهه پاسخ داده شده است. از جمله مطرح شده است که: چرا امام حسین(ع) اهل بیت خود را در این سفر پرخطر با خود همراه کرد؟ آیا امام حسین(ع) از فرجام این حادثه، آگاه بود؟ سپس مبحث دیگری پیش می‌آید و آن بحث تقیه در اسلام است و روایات تقیه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بر حادثه عاشورا تطبیق شده است. 
کلیدواژه: قرآن، عاشورا، امام حسین، تقیه، جهاد، انفاق، شهادت، عزت و ذلت.

 

امام صادق (ع) از منظر امامان و دانشمندان اهل سنت

نویسنده: حفیظ الله محمدی

 دانش آموختۀ سطح چهار فقه و اصول، دانشگاه خانم النبیین، کابل
چکیده
جعفر بن محمد(ع) امام ششم شیعان است، او در زمان انزوایی حکومت بنی‌امیه و فزونی قدرت بنی‌عباس زندگی می‌کرده است، جعفر بن محمد(ع) در نزد امامان مذاهب و دانشمندان اهل سنت، دارای منزلت رفیع است، همه‌ به اعلم بودن، فقاهت و پارسایی جعفر بن محمد(ع) معترفند. این مقاله با رویکردی اخوت و برادری به هدف وحدت امت اسلامی و همپذیری بیشتر، کلمات و سخنان امامان مذاهب و دانشمندان اهل سنت را که در باره‌ای فضیلت، برتری و فقاهت امام صادق فرموده‌اند، مورد تحلیل و توصیف قرار می‌دهد.
واژه‌گان کلیدی: امام صادق(ع) و اهل سنت، امام صادق و امام ابو حنیفه(ره)، امام مالک(ره) و امام شافعی(ره).

واکاوی مسئله «تلقیح مصنوعی» در فقه اهل بیت و حقوق ایران

سید محمد حسینی  دره صوفی

دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعه المصطفی، قم

[e-mail]
چکیده
در عصر حاضر، انجام تلقیح مصنوعی به صورت تصاعدی در حال افزایش است، با توجه به همین ضرورت، مباحث فقهی و حقوقی مربوط به آن تبیین شد تا افرادی که به این امر اقدام نموده‌اند، متوجه تبعات فقهی و حقوق ناشی از آن شده باشند. تلقیح مصنوعی را بردو قسم تقسیم کرد‌اند: 1. بارور کردن با نطفه‌ی شرعی 2. باوردکردن با نطفه و اسپرم بیگانه. در قسم اول منع شرعی و حقوقی وجود ندارد و تمام آثار نسبی بر کودک و والدین او تطبیق شده است. در قسم دوم مشهورفقهای اهلبیت(ع)، بادلیل قائل به حرمت آن هستند. عده‌ای نیز با استفاده از اصل اباحه، حکم به جواز داده‌اند. پس اگر زن و شوهر اقدام به تلقیح مصنوعی کرده باشند، کودک فرزند شرعی و قانونی آن‌ها است و اگر بانطفه نامحرم عمدا اقدام به تلقیح مصنوعی شود، گرچه رابطه‌ی محرمیت برقرار است؛ ولی اگر مرد نامحرم، نطفه‌ی خود را واگزار کرده باشد، بحث ارث منتفی است و در صورت عدم اعراض، رابطه وراثت، محرمیت و نسب برقرار است.
واژگان کلیدی: تلقیح مصنوعی، حرمت تلقیح مصنوعی، ادله مخالفان تلقیح مصنوعی، جواز تلقیح مصنوعی، نسب تلقیح مصنوعی، ارث تلقیح مصنوعی

شرط تنجیز در دعوا

 

 محمدعلی علی دادی

دانش آموخته جامعه المصطفی العالمیه(ص).

چکیده

  تنجیز در لغت و اصطلاح به معنی قطع و یقین آمده است؛ ادعای مدعی در دادگاه سه حالت دارد: الف) مدعی به قطع طرح دعوا می­کند؛ ب) مدعی به صورت ظنی و احتمالی همراه با دلیل (اماره و قرائین) شرعی، طرح دعوا می­کند؛ ج) مدعی­کاملاً به نحوی ظنی و احتمالی طرح دعوا می­کند. در مصداق تنجیز کلام فقهاء روشن نیست و بعض­گفته­اند تنجیز از شروط صیغه دعوا است؛ بعض­گفته­اند تنجیز از شروط مدعی است و برخی دیگرگفته­اند تنجیز از شروط دعوا است. بنابه قول صحیح که تنجیز از شروط دعوا است؛ در اعتبار تنجیز و عدم آن سه قول اساسی مطرح شد: قول اوّل: مشهور فقهاء گفته­اند که دعوا مطلقا باید جزمی باشد اگر نه قابل استماع نیست. قول­دوم: بعض­ از فقهاء گفتند دعوا غیر جزمی مطلقا شنیده می­شود و قابل رسیدگی است. قول سوم: قائل ­به ­تفصیل شده که به چهار دسته تقسیم می­شود: الف) مقام «تهمت» باشد؛ قابل رسیدگی است. ب) مقام «مایتعسراطلاع علیه» باشد؛ قابل استماع است؛ ج) مقام «مایتعارف الخصومة به» باشد؛ قابل­ استماع است؛ د) مقام دعوا از «موارد التّهمة و مایتعارف الخصومة به» باشد؛ شنیده می­شود. ادلّه قول مشهور ردّ شده و ادلّه قول غیر مشهور پذیرفته شد که عمومات و روایات باب تهمت بود. قول عدم اشتراط تنجیز مطلقا تقویت شد. بنابراین تنجیز مطلقا شرط نیست و دعوای ظنی و احتمالی هم قابل رسیدگی است.

 کلید واژه: شرط، تنجیز و دعوا.

 

پیشگیری فعال از تخریب محیط‏ زیست در آیات و روایات

 سیف ‏الدین سلیمی

[e-mail]

چکیده:

پیشگیری فعال از تخریب محیط‏زیست نوعی از انواع پیشگیری از جرم و از زیر شاخه‏های جرم شناسی کاربردی می‌باشد و با تدابیر پیشگیرانه، نفرت انسان را نسبت به تخریب محیط‏زیست پدید می‏آورد؛ با نگاهی هرچند اجمالی به آیات و روایات معتبر اسلامی، می‏توان دریافت که اسلام با بیان جایگاه ارزشمند محیط‏زیست در استمرار حیات نسل بشر، به دنبال پیشگیری فعال از تخریب محیط‏زیست است؛ اینک به خلاصه‏ای از این تدابیر پیشگیرانه اشاره می‌شود: پیامبر اکرم^(ص) زمین را به منزله مادر دانسته و توصیه به استفاده علمی و تدقیق از آن نموده تا از تخریبش جلوگیری شود و با اعطای مالکیت به کسانی‏که اراضی موات را احیاء کند، زمینه سرسبز شدن زمین را فراهم نموده و از غرس نهال به عنوان صدقه جاریه نام برده است؛ در آیات قرآن از آب به عنوان مایه خلقت اولیه‏ای موجودات زنده نام برده شده که استمرار زندگی‌شان نیز وابسطه به آب است؛ در روایتی، پاکی یک محیط و سلامتی روحی وروانی افراد، به هوای پاک منوط شده است؛ پیامبراکرم^(ص) کشتن حیوانات حلال گوشت را بیش از حد نیاز، منع کرده و به بهانه‏های مختلف مثل ایام حج و در محدوده‏ای حرم از کشتن اکثر حیوانات و مجروح کردن آن‌ها نهی نموده است؛ در کل، دین اسلام به عنوان دین سِلم و سلامت، احترام ویژه به محیط‏زیست دارد، شهرهای اسلامی در قدیم به دلیل رعایت بهداشت، به کثرت حمام متمایز بوده و طبق فرمایش پیامبراکرم^(ص)جزء مردم پاکیزه کسی به بهشت نمی‌رود.

کلید واژگان: پیشگیری فعال، تخریب، محیط‏زیست، آیات و روایات.