روش‌های درمانِ روان، در متون دین اسلام

حفیظ الله محمدی

(سطح چهارم فقه و اصول [e-mail])

چکیده

آمار تیمارستآن‌ها و گراف برآمده از بیمارهای روانی هروز بیشتر و طولانی‌تر می‌شود، برآیند مبتلایان به بیمارهای روانی غالبا خود آزاری و دیگرآزاری‌‌ست که شخصیت سادیسمِ اجتماعی محسوب می‌شوند، از طرف همانند هر بیماری برخوردار از حق معالجه و درمان هستند؛ با وجود این، تاهنوز به صورت جامع و مشروح به این سوال پرداخته نشده است که: متون اسلامی چه روش‌های برای درمان بیمارهای روانی پیشنهاد کرده است؟ . این تحقیق با روش کتابخآن‌های، تحلیل و توصیف داده‌ها در راستایی پاسخ به سوال تحقیق به این نتیجه رسیده است که: در منابع اسلامی روش‌های شناختی، عاطفی و رفتاری، روش‌های درمانی بیماران روانی است.

کلید واژه: بیماران روانی، درمان روان، متون اسلامی و بیمارهای روانی، ایمان به خدا، ازدواج، توکل

 

قرآن پژوهی سیاست جنایی اسلام در اصلاح مجرمین

سید محمد حسینی دره صوفی

(دانشپژوه دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه، قم. [e-mail])

چکیده:

یکی از وظایف سیاست جنایی اسلام، اصلاح و درمان مجرمین است. به کار بردن روشهای اصلاح و درمان مجرمین در سیاست جنایت هر کشوری، نقش مهمی در کاهش آمار جرائم دارد. برای یافتن روشهای اصلاح و درمان مجرمان، در قدم نخست باید کار پژوهشی صورت گیرد. در اسلام اولین و مهمترین منبع پژوهشی دراین حوزه، قرآن کریم است وباید دید که قرآن کریم چه روشهای را اصلاح مجرمان معرفی نموده است؟ این پژوهش، توصیفی تحلیلی با تکنیک پیمایشی است و ابزار گرد آوری آن کتابخانه و داده‌های دیجیتالی است. قرآن کریم  ضمن ارائه راهکارهای مهمی چون عفو و بخشش مجرمان، چشم پوشی ازخطاهای آنان، محدود کردن ادله اثبات دعوا درجرایمی مثل زنا، توبه پذیری از مجرمان، سعی در اصلاح مجرمان دارد. سیاست جنایی اسلام در اصلاح و درمان مجرمین، باید مبتنی بر قرآن کریم باشد‌؛ ‌زیرا روشهای موجود در قرآن کریم برای اصلاح مجرمان، نقش مهمی در کاهش جرم و جنایت ایفا کرده و در صورت به کار بردن دقیق این روشها، آمار جرائم کاهش می‌یابد.

کلید واژه: سیاست‌جنایی، اصلاح‌ مجرمان، اصلاح‌پذیری با توبه، خطاپوشی،  عفو مجرم

 

بیع معاطات در انظار فقهای شیعه

مختار محمدی
چکیده: 
 معاطات  عبارت است از این که هر یک از دو نفر چیزی را به دیگری، در عوض آن چه از او گرفته است، پرداخت کند . دیدگاه برگزیده در مورد معاطات، این  است که معاطات مفید ملکیت جایز و متزلزل است به این معنا که با واقع شدن معاطات، ملکیت می‌آید و حاصل می‌شود ولی تا وقتی که یکی از ملزم‌های معاطات به عنوان مثال، تلف شدن یکی از عوض و معوض رخ نداده، هر یک از دو طرف می‌تواند بدون رضایت دیگری، معاطات را به هم زده و آن را فسخ نماید .
واژه‌گان کلیدی: معاطات، بیع، ملکیت معاطاتی، لزوم بیع، تزلزل ملکیت معاطاتی، قصد اباحه

 

مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی

 

داود عطایی
چکیده: برای برقراری نظم، و جلوگیری از هرج و مرج، هر ملت نیاز به قانون دارد.تا اواخر قرن بیستم، انتساب مسؤلیت کیفری اشخاص حقوقی در اکثر نظام‌های حقوقی بر مبنی دلایل همچون؛ تصنعی بودن این اشخاص، عدم اهلیت جنایی، عدم تناسب مجازات با ماهیت چنین اشخاص، عدم تأمین اهداف مجازات و نقص اصل شخصی بودن مجازات، در هاله‌ای از ابهام و نفی مجازات قرار داشت، اما علی‌رغم ضرورت‌های اجتماعی و روند افزایش چشم‌گیری چنین اشخاصی در جوامع و ار تکاب جرائم خطرناک از قبیل جرائم اقتصادی، صنعتی، محیط زیست و بهداشت، پذیرش مسؤلیت کیفری آن‌ها را اجتناب ناپذیر کرد. با توجه به هویت مستقل اشخاص حقوقی و اراده جمعی حاکم بر آن‌ها، پیش‌بینی ضمانت اجرای مطابق با طبع این اشخاص؛ از جمله انحلال مجازات همسنگ با اعدام اشخاص حقیقی، مصادره اموال، محدود کردن دایره‌ای فعالیت و... نظام کیفری فرانسه و ایران در سال 1392 مسؤلیت کیفری این اشخاص را به عنوان یک قاعده مورد پذیرش قرار دادند، و اینکه در این دو نظام کیفری دایره‌ای چنین مسؤلیتی، گونه‌های مختلف اشخاص حقوقی، اعم از خصوصی و عمومی، را در بر می‌گیرد یا مختص به اشخاص حقوقی خصوصی می‌شود؟ نوع مسؤلیت اشخاص حقوقی مستقیم یا غیر مستقیم؟ شرائط تحقق این مسؤلیت کدام است، جرایم قابل انتساب به چنین اشخاص متنوع‌اند یا محدود؟ ضمانت اجراهایی جرائم آن‌ها چه مصداق‌های است آیا از تناسب و تنوع کافی برای تأمین هدف بر خوردار است یا خیر؟ مقاله‌ای پیشرو به این سؤالات پاسخ خواهد داد.
کلید واژگان: اشخاص حقوقی، مسؤلیت کیفری، جرم، مجازات، رایانه.

 

بررسی واقعی بودن قصص قرآنی با تأکیدبر داستان موسی و مرد دانا

محمدجعفر میلان نورانی

پژوهشگر دین و کارشناسی ارشد مؤسسۀ مذاهب اسلامی (دورۀ یازدهم).
[e-mail]

مجید سرکوبی

 مدرس حوزه و دانشگاه، دانشجوی دکتری رشتۀ تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی العالمیة شعبۀ اصفهان.
[e-mail]
چکیده:داستان موسای رسول و فردی که قرآن از او به «مرد دانا» یاد کرده، بیست و سه آیه از قرآن را به خود اختصاص داده‌است. در این داستان، موسی با مردی گمنام ولی پرعلم همراه شد و سه مرتبه نسبت به کارهای وی ایجاد تشکیک کرد. از قبیل اینکه چرا آن مرد، انسانی نابالغ را کشت و کشتی‌ای را در وسط دریا سوراخ کرد. دست آخر نیز مجبور شد راه خود را از او جدا کند؛ چراکه به آن مرد تعهد داده بود که سؤالی نپرسد ولی نتوانست عهد خود را نگه دارد. نوشتار حاضر در یک پژوهش تحلیلی- تطبیقی، بررسی‌ای در اتفاق افتادن این داستان انجام داده‌است. از قبیل اینکه کشتن یک انسان بی‌گناه و حتی نابالغ، با هیچ شریعتی قابل سازگاری نیست و حتی سوراخ کردن کشتی ضمن برخورداری از همین اشکال، همچنین مشکل «چگونه زنده ماندن ساکنان خود» را به همراه دارد. در آخر به این نتیجه می‌رسد که این داستان در عالم واقع اتفاق نیفتاده و صرفاً یک داستانی است که برای عبرت آموزی نقل شده‌است. به عبارت دیگر، هدف قرآن از ذکر این داستان، پندگیری مخاطبانش بوده‌است و نه حکایت از یک اتفاق واقعی.
کلید واژگان: موسی، مرد دانا، قتل نفس، کشتی، قصه‌های قرآنی.

اسباب تاخیر اجرای حدود در فقه اهلبیت(ع)، فقه حنفی و حقوق افغانستان

سید قربان حسینی

دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه. قم.
چکیده:  بحث اسباب تاخیر حدود از مباحث فقهی و روایی است فقهاء این بحث را در لابلای کتابهای فقهی‌شان مطرح نموده‌اند که برخی از اسباب تاخیر حدود بخاطر شرایط جسمانی خود فرد است مانند بیماری، حائض، نفساء، حامل، مرضعه، مجنون بودن برخی بخاطر نامناسب بودن شرایط جوی مانند برودت، حرارت، و همچنین احترام مکان مانند پناهندگی در حرم و برخی دیگر بخاطر عدم امکان اجرای حد و عدم مصلحت است؛ مانند بودن در سرزمین دشمن می‌باشد. سؤال اصلی ما این است که اسباب تاخیر اجرای حدود در فقه اهلبیت(ع)، فقه حنفی و حقوق افغانستان چیست؟ برای رسیدن به پاسخ علمی به پرسش مزبور پژوهش حاضر به حسب روش تحلیلی و توصیفی  کوشیده است که با استفاده از منابع کتابخآن‌های به مطالعه‌ی آثار علمی فقیهان بنشیند، به نتیجه ذیل دست یافته است. که اسباب تاخیر حدود در موارد که حد از حدود سالب حیات باشد؛ همانند اعدام، سنگسار، قتل باشمشیر، و... کاربردی ندارد و موجب تاخیر اجرای حدود نخواهد شد، در موارد که حدود از حدود سالب حیات نیست؛ مانند جلد اسباب تاخیر اجرای حدود کاربرد دارد و موجب تاخیر اجرای حد می‌گردد. در خصوص تاخیر اجرای حد در قانون افغانستان مواد قانونی درج نشده بلکه به فقه حنفی ارجاع داده شده که یک نوع خلاء قانونی محسوب می‌شود، پیشنهاد می‌شود که در قانون افغانستان هم موادی را به اسباب تاخیر اختصاص دهد.
کلیدواژه‌ها: حد، سبب، اجراء، تاخیر، فقه، حقوق.

مبانی قرآنی نهضت عاشورا

حاج شیخ حسین مجاهد دره صوفی
چکیده
در نوشتۀ حاضر، پس از اثبات ضرورت و اهمیت عاشوراشناسی و الگوگیری از آن، سخن روی این مبحث آمده که امام حسین یک شخصیت بی مانند و چهرۀ قرآنی بود و نهضت عاشورا بر اساس دستورات قرآن کریم و سنت پیامبر برپاشده است. بحث دیگری که حایز اهمیت در این مقاله است، الگوسازی و مهمترین اهداف این نهضت است که هر کدام از اهداف ناشی از حکمی از احکام اسلام و قرآن بوده است. سپس اشاره به قهرمانان این تراژدی عظیم تاریخ بشر و فاتحان قله‌های عظمت انسانی شده و بخشی از ویژگی‌ها وسیره‌های عملی امام حسین در این نهضت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج و آثار قیام عاشورا بخش دیگری از این نوشتار را به خود اختصاص داده است. مباحث دیگری که در این مقاله بر اساس مبانی و مستندات قرآنی بررسی شده است عبارتند از آثار انفاق، جهاد در راه خدا، رابطه متقابل شهیدان و قرآن کریم، مبانی قرآنی نهضت عاشورا. و در پایان، تحث عنوان پرسمان عاشورایی، به چند شبهه پاسخ داده شده است. از جمله مطرح شده است که: چرا امام حسین(ع) اهل بیت خود را در این سفر پرخطر با خود همراه کرد؟ آیا امام حسین(ع) از فرجام این حادثه، آگاه بود؟ سپس مبحث دیگری پیش می‌آید و آن بحث تقیه در اسلام است و روایات تقیه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بر حادثه عاشورا تطبیق شده است. 
کلیدواژه: قرآن، عاشورا، امام حسین، تقیه، جهاد، انفاق، شهادت، عزت و ذلت.

 

امام صادق (ع) از منظر امامان و دانشمندان اهل سنت

نویسنده: حفیظ الله محمدی

 دانش آموختۀ سطح چهار فقه و اصول، دانشگاه خانم النبیین، کابل
چکیده
جعفر بن محمد(ع) امام ششم شیعان است، او در زمان انزوایی حکومت بنی‌امیه و فزونی قدرت بنی‌عباس زندگی می‌کرده است، جعفر بن محمد(ع) در نزد امامان مذاهب و دانشمندان اهل سنت، دارای منزلت رفیع است، همه‌ به اعلم بودن، فقاهت و پارسایی جعفر بن محمد(ع) معترفند. این مقاله با رویکردی اخوت و برادری به هدف وحدت امت اسلامی و همپذیری بیشتر، کلمات و سخنان امامان مذاهب و دانشمندان اهل سنت را که در باره‌ای فضیلت، برتری و فقاهت امام صادق فرموده‌اند، مورد تحلیل و توصیف قرار می‌دهد.
واژه‌گان کلیدی: امام صادق(ع) و اهل سنت، امام صادق و امام ابو حنیفه(ره)، امام مالک(ره) و امام شافعی(ره).

واکاوی مسئله «تلقیح مصنوعی» در فقه اهل بیت و حقوق ایران

سید محمد حسینی  دره صوفی

دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعه المصطفی، قم

[e-mail]
چکیده
در عصر حاضر، انجام تلقیح مصنوعی به صورت تصاعدی در حال افزایش است، با توجه به همین ضرورت، مباحث فقهی و حقوقی مربوط به آن تبیین شد تا افرادی که به این امر اقدام نموده‌اند، متوجه تبعات فقهی و حقوق ناشی از آن شده باشند. تلقیح مصنوعی را بردو قسم تقسیم کرد‌اند: 1. بارور کردن با نطفه‌ی شرعی 2. باوردکردن با نطفه و اسپرم بیگانه. در قسم اول منع شرعی و حقوقی وجود ندارد و تمام آثار نسبی بر کودک و والدین او تطبیق شده است. در قسم دوم مشهورفقهای اهلبیت(ع)، بادلیل قائل به حرمت آن هستند. عده‌ای نیز با استفاده از اصل اباحه، حکم به جواز داده‌اند. پس اگر زن و شوهر اقدام به تلقیح مصنوعی کرده باشند، کودک فرزند شرعی و قانونی آن‌ها است و اگر بانطفه نامحرم عمدا اقدام به تلقیح مصنوعی شود، گرچه رابطه‌ی محرمیت برقرار است؛ ولی اگر مرد نامحرم، نطفه‌ی خود را واگزار کرده باشد، بحث ارث منتفی است و در صورت عدم اعراض، رابطه وراثت، محرمیت و نسب برقرار است.
واژگان کلیدی: تلقیح مصنوعی، حرمت تلقیح مصنوعی، ادله مخالفان تلقیح مصنوعی، جواز تلقیح مصنوعی، نسب تلقیح مصنوعی، ارث تلقیح مصنوعی

شرط تنجیز در دعوا

 

 محمدعلی علی دادی

دانش آموخته جامعه المصطفی العالمیه(ص).

چکیده

  تنجیز در لغت و اصطلاح به معنی قطع و یقین آمده است؛ ادعای مدعی در دادگاه سه حالت دارد: الف) مدعی به قطع طرح دعوا می­کند؛ ب) مدعی به صورت ظنی و احتمالی همراه با دلیل (اماره و قرائین) شرعی، طرح دعوا می­کند؛ ج) مدعی­کاملاً به نحوی ظنی و احتمالی طرح دعوا می­کند. در مصداق تنجیز کلام فقهاء روشن نیست و بعض­گفته­اند تنجیز از شروط صیغه دعوا است؛ بعض­گفته­اند تنجیز از شروط مدعی است و برخی دیگرگفته­اند تنجیز از شروط دعوا است. بنابه قول صحیح که تنجیز از شروط دعوا است؛ در اعتبار تنجیز و عدم آن سه قول اساسی مطرح شد: قول اوّل: مشهور فقهاء گفته­اند که دعوا مطلقا باید جزمی باشد اگر نه قابل استماع نیست. قول­دوم: بعض­ از فقهاء گفتند دعوا غیر جزمی مطلقا شنیده می­شود و قابل رسیدگی است. قول سوم: قائل ­به ­تفصیل شده که به چهار دسته تقسیم می­شود: الف) مقام «تهمت» باشد؛ قابل رسیدگی است. ب) مقام «مایتعسراطلاع علیه» باشد؛ قابل استماع است؛ ج) مقام «مایتعارف الخصومة به» باشد؛ قابل­ استماع است؛ د) مقام دعوا از «موارد التّهمة و مایتعارف الخصومة به» باشد؛ شنیده می­شود. ادلّه قول مشهور ردّ شده و ادلّه قول غیر مشهور پذیرفته شد که عمومات و روایات باب تهمت بود. قول عدم اشتراط تنجیز مطلقا تقویت شد. بنابراین تنجیز مطلقا شرط نیست و دعوای ظنی و احتمالی هم قابل رسیدگی است.

 کلید واژه: شرط، تنجیز و دعوا.

 

پیشگیری فعال از تخریب محیط‏ زیست در آیات و روایات

 سیف ‏الدین سلیمی

[e-mail]

چکیده:

پیشگیری فعال از تخریب محیط‏زیست نوعی از انواع پیشگیری از جرم و از زیر شاخه‏های جرم شناسی کاربردی می‌باشد و با تدابیر پیشگیرانه، نفرت انسان را نسبت به تخریب محیط‏زیست پدید می‏آورد؛ با نگاهی هرچند اجمالی به آیات و روایات معتبر اسلامی، می‏توان دریافت که اسلام با بیان جایگاه ارزشمند محیط‏زیست در استمرار حیات نسل بشر، به دنبال پیشگیری فعال از تخریب محیط‏زیست است؛ اینک به خلاصه‏ای از این تدابیر پیشگیرانه اشاره می‌شود: پیامبر اکرم^(ص) زمین را به منزله مادر دانسته و توصیه به استفاده علمی و تدقیق از آن نموده تا از تخریبش جلوگیری شود و با اعطای مالکیت به کسانی‏که اراضی موات را احیاء کند، زمینه سرسبز شدن زمین را فراهم نموده و از غرس نهال به عنوان صدقه جاریه نام برده است؛ در آیات قرآن از آب به عنوان مایه خلقت اولیه‏ای موجودات زنده نام برده شده که استمرار زندگی‌شان نیز وابسطه به آب است؛ در روایتی، پاکی یک محیط و سلامتی روحی وروانی افراد، به هوای پاک منوط شده است؛ پیامبراکرم^(ص) کشتن حیوانات حلال گوشت را بیش از حد نیاز، منع کرده و به بهانه‏های مختلف مثل ایام حج و در محدوده‏ای حرم از کشتن اکثر حیوانات و مجروح کردن آن‌ها نهی نموده است؛ در کل، دین اسلام به عنوان دین سِلم و سلامت، احترام ویژه به محیط‏زیست دارد، شهرهای اسلامی در قدیم به دلیل رعایت بهداشت، به کثرت حمام متمایز بوده و طبق فرمایش پیامبراکرم^(ص)جزء مردم پاکیزه کسی به بهشت نمی‌رود.

کلید واژگان: پیشگیری فعال، تخریب، محیط‏زیست، آیات و روایات.

 

واکاوی فقهی و حقوقی خیار مجلس در معاملات الکترونیکی

سید محمد حسینی دره صوفی،‌ دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه

[e-mail]

چکیده

باتوجه به پیشرفت صنعت و تکنولوژی، و بروز پدیده‌های نوظهور اقتصادی مثل ارزهای دیجیتال، قراردادهای سنتی در معاملات کارساز نیست و روشهای خرید و فروش مدرنی به وجود آمده است که در بستر شبکه و نت انجام می‌شود. شیوع بیش از پیش معاملات آنلاین، ‌ راهکارهای فقهی جدیدی را می‌طلبد تا بتوان چنین معاملاتی را درچارچوب فقه مشروعیت بخشید؛ براساس همین ضرورت، این قلم متعهد شد و یکی از خیارات کاربردی مورد بحث در فقه را در این چهارچوب را مورد پژوهش قرار داد. تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی با تکنیک پیمایشی است. ابزار گرد آوری آن کتابخانه و داده‌های دیجیتالی است. با توجه به اهمیت و ضرورت پژوهش این سوال مطرح شد که خیار مجلس به لحاظ فقهی و حقوقی جه جایگاهی در قراردادهای الکترونیکی دارد؟. دست آوردهای حاصله به شرح ذیل است: 1. قراردادهای که به صورت الکترونیکی است بدون حالت منتظره و طرفین قادرند دریک زمان اقدام به برقراری ارتباط نموده و  معامله را منعقد سازند، دراین نوع از قرار دادها خیار مجلس جریان دارد. 2. قرار دادهای که بین ایجاب و قبول در عقد فاصله می‌افتد و ارتباط فکری در یک زمان وجود ندارد، دراین نوع از معاملات الکترونیکی خیار مجلس راه ندارد.

واژگان کلیدی: خیارمجلس، معاملات الکترونیکی، مسقطات خیار، قراردادهای آنلاین.

کاربست مدیریت تغییر در سازمان

سید عباس موسوی

دکتری فقه تربیتی (جامعة المصطفی العالمیة

سید رضی موسوی

فارغ التحصیل سطح 4 (جامعة المصطفی العالمیة)

 

چکیده

سرعت و گستردگی تغییرات امروزی، تمام عرصه‌های زندگی انسان را در عرصه‌های مختلف در برگرفته است. بر این اساس، مدیریت علمی و عملی در ساحت‌های گوناگون زندگی انسانِ معاصر، نمود پیدا کرده است. شرایط ناپایدارِ ناشی از تغییرات، زندگی انسان‌ها و سازمان‌ها را دچار مشکلات عدیده‌ای نموده است. این وضعیت، سازمان‌ها را بر آن داشته است که تغییرات را مدیریت نمایند. ازاین‌رو، سازمان‌ها مجموعه اقداماتی را برای پذیرش و تسهیل سازی تغییرات طراحی می‌کنند. مدیریت تغییر از مهم‌ترین اقدامات و راه‌کارها در جهت بقاء، بهسازی و توسعه‌سازمانی همسو با تغییرات است. مدیریت تغییر یکی از ساحت‌های مدیریتی است که پیشینه علمی و قدمت تاریخی اندکی دارد. هدف از این تحقیق، بررسی کاربست مدیریت تغییر در سازمان است که ساماندهی داده‌ها به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است. با اینکه کاربست فراوانی برای مدیریت تغییر وجود دارد؛ اما این تحقیق کاربست مدیریت تغییر را در ساختار و عناصر سازمان و همچنین در مواردی نظیر: توسعه‌سازمانی، تنظیم سازمانی، بهبود سازمانی، فرهنگ‌سازمانی، نوآوری سازمانی، آموزش و یادگیری سازمانی و انواع مدیریت مورد توجه و بررسی قرار داده است.

 

واژگان کلیدی: مدیریت تحول، بازمهندسی، توسعه‌سازمانی، فرایند تغییر، استراتژی تغییر.

 

جستاری بر سخنان شمس تبریزی پیرامون عقل و کاربست آن در بازخوانی آموزه­‌های کلامی

سید جمال ­الدین موسوی

دانش ­آموخته دوره دکتری رشته «جریان­های کلامی معاصر» جامعةالمصطفی العالمیه [e-mail]

چکیده

بررسی چیستی و تبیین کارکرد مفهوم عقل در مبانی دینی و در اندیشه و سخنان عارفان و اندیشمندان مسلمان اهمیت شایانی دارد. از آنجایی که مولانا شمس­الحق تبریزی عارف قرن هفتم از اندیشمندان تاثیرگزار در عرفان اسلامی به حساب می آید بررسی مفهوم و کارکرد عقل در میان سخنان وی دارای اهیمت است. نوشتار حاضر بر آن است چیستی مفهوم و کارایی عقل را در تبیین آموزه­های اعتقادی به ویژه در اصول اعتقادی چون: توحید نبوت و معاد از درون سخنان شمس تبریزی از کتاب مقالات وی بازخوانی نماید. عقل در سخنان شمس امر بدیهی و بی نیاز از تعریف و بر دو دسته این جهانی و آن جهانی (ربانی) قابل تقسیم است. همچنین در مواجهه عقل و عشق این عشق است که به کمک عقل می‌آید و می‌تواند دستگیر سالک باشد. از نظر شمس علوم عقلی مانند علوم ظاهری راه‌گشا هستند اما ره به درگاه نمی‌برند بلکه باید برای رسیدن به حقایق به تصفیه قلبی دست زد. بر همین اساس فهم و درک توحید، معجزه پیامبران و جهان پس از مرگ با عقل پرسشگر تنها امکان پذیر نیست بلکه به مخبر صادق، تصفیه قلبی و ایمان شهودی نیز باید ایمان داشت و از اتکا به عقل و علوم عقلی و علوم ظاهری تنها باید دست برداشت زیرا این مسئله ممکن است به عنوان حجابی در برابر دیدگان انسان پدیدار گردد. در تحلیل سخنان شمس پیرامون عقل می‌توان اضافه نمود، در قرآن و سنت و در سیره اندیشمندان نسبت به منزلت عقل اشاراتی زیادی شده که این نشان از اهمیت این قوه خدادای است. پیوند عقل با کلام و عرفان و فلسفه و کارایی آن در علوم چون فقه و اخلاق نشان دهنده اهمیت است که در سخنان شمس پیرامون عقل کمتر جلوه یافته است. این مسئله می‌تواند ناشی از دو امر باشد. نخست اینکه شمس به مکتب کلامی اشاعره گرایش داشته و دیگر اینکه سخنان شمس پیرامون عقل به گونه کامل در مقالات به ما نرسیده است.         

کلیدواژه­ها: شمس­ الحق تبریزی، عرفان اسلامی، عقل، مقالات