بررسی فقهی و حقوقی معیار قتل عمد

 

داود عطایی
چکیده
قتل، همواره یکی از بزرگترین جنایات در طول تاریخ بشر بوده و فاعل آن در اذهان عموم، انسان شرور، جنایت کار و ضد انسانیت تلقی می‌شود، اما اگر این جنایت را نسبت به فاعل آن در نظر بگریم فقط در یک صورت خباثت باطنی وانگیزه‌‌ی شرورانه‌ای او را نسبت به جنایت بیان می‌کند؛ و آن صورت عمدی و عدوانی قضیه است. این نوشتار اول در بررسی ظابطه‌‌ی فقهی مسأله پرداخته و دیدگاهای فقها را باتوجه به ادله‌‌ی انها مورد بررسی قرار داده و در نتیجه نظریه‌‌ی مشهور فقها بر این شد که که معیار قتل عمد دو چیز است یاقصد قتل داشته باشد چه آن که آله کشنده باشد یا خیر، و یا اینکه آله یا رفتار غالبا کشنده باشد ولو اینکه قصد قتل را هم نداشته باشد، که بعضی فقها از این جهت عمد می‌داند که در چنین موارد هرچند قصد ضمنی وجود دارد. بدنبال ظابطه‌‌ی فقهی، مقاله در بررسی معیار حقوقی قتل عمد پرداخته باعنایت به ماده 206 ق. م. ا معیار قتل عمد درچهار بند تقریر شده در بند (الف و ب) معیار قتل عمد طبق نظریه مشهور فقها، قصد و رفتار نوعا کشنده تبیین شده اما در بند (ج) تقریر شده که هرچند قصد قتل نبوده و رفتار هم نوعا کشنده نباشد ولی نسبت به مجنی علیه بدلیل مرض یا ضعف جسمی کشنده بوده بازهم قتل عمد است. 
کلید واژه: قتل عمد-  شبه عمد- خطأ محض- معیار فقهی- معیار حقوقی

واکاوی فقهی قصاص انواع کافر

سید محمدحسینی دره صوفی

 دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه، قم. [e-mail]

چکیده
یکی از مهمترین مسائلی که در جوامع بشری از بدو خلقت بشر، تاکنون وجود داشته است، قتل انسانها به دست همنوعانشان بوده است. دین اسلام در این مورد کاملترین قوانین را که به صلاح جامعه بشری است وضع نموده است ویکی از همین دستورات قصاص در برابر قتل عمدی است، که فلسفه‌ای آن را نیز حمایت ازآحاد جامعه دانسته است. در همین راستا چنانچه مسلمان وغیر مسلمان دست به قتل عمدی همدیگر بزنند، چهل و نه صورت پدید می‌آید، که در این تحقیق به بررسی حکم فقهی وحقوقی تک تک آنها از دیدگاه فقه اهل بیت علیهم السلام ومذهب حنفی پرداخته شده است. در صورتی که مسلمان غیر مسلمان ذمی راعمدا بکشد، در مورد قصاص یا عدم قصاص آن در میان فقهای اهل بیت سه نظریه مهم مطرح است: 1. عدم قصاص مطلقا2. قصاص مطلقا3. در صورتی که مسلمان به قتل کافر ذمی معتاد شده باشد قصاص می‌شود. بعد از بررسی هریک، به نقد ادله آنها پرداخته شده وسپس نظریه علمای حنفی که قائل به قصاص است وتساوی در دین را شرط نمی‌دانند بررسی شده است. در نهایت، قویترین نظریه که«قصاص مسلمان در برابر ذمی» می‌باشد، بر گزیده می‌شود. 
واژگان کلیدی
قصاص/ فقه اهل بیت/ فقه حنفی/ قصاص کافر/ قصاص مسلمان/ قصاص ذمی
 

سیاست پیشگیرانۀ اسلام از جرم، در قرآن

سید محمد حسینی دره‌صوفی 
چکیده:

یکی از شاخه‌های سیاست جنایی اسلام، پیشگیری از جرم و جنایت است. به کار بردن روش‌های پیشگیری از جرم در سیاست جنایت هر کشوری، نقش مهمی در کاهش آمار جرائم دارد. برای یافتن روش‌های پیشگیری از جرم و جنایت، در قدم نخست باید کار پژوهشی صورت گیرد و در اسلام اولین و مهمترین منبع پژوهشی دراین حوزه، قرآن کریم است. این پژوهش، تحلیل به مضمون با تکنیک پیمایشی است و ابزار گرد‌آوری آن کتابخانه و داده‌های دیجیتالی است. در حوزۀ پیشگیری ازجرم، قرآن با برنامه‌های متنوعی اقدام به مهار جرم نموده است: ۱. با پشیگیری عبادی، خداباوری و معاد باوری را به عنوان سد تسخیر‌ناپذیر در مقا‌‌‌‌بل ارتکاب جرم معرفی نموده. ۲. در حوزۀ اخلاقی، با ترویج صداقت، کنترل خشم و مثبت نگری، بسترهای ارتکاب جرم را جمع نموده است. ۳. در زمینه اجتماعی با مصون‌سازی سه محیط خانه، مدرسه و جامعه، راه ارتکاب جرم را برای گذر ازفیتلرهای سه‌گانه مسدود ساخته است. سیاست جنایی اسلام در پیشگیری از جرم و جنایت، باید قرآن را سرلوحۀ کار خود قرار دهد و روش‌های پیشنهادی قرآن کریم برای پیشگیری از جرم، نقش مهمی در کاهش جرم و جنایت ایفا کرده و در صورت به کار بردن دقیق این روشها، آمار جرائم کاهش می‌یابد. 
کلید واژه: سیاست‌جنایی، پیشگیری‌اقتصادی، اعتدال‌خواهی، پیشگیری قرآنی،  پیشیگیری‌از جرم. 

بررسی فقهی شرطیت ذکورت در قضاوت

دکتر سید رضی قادری
چکیده 
یکی از مسائلی که بویژه در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته مسئله شایستگی و عدم  شایستگی زنان برای تصدی مسئولیت قضاوت از نظر شرعی و فقهی است. گسترش مسائل از حوزه‌های متعدد علوم اسلامی در محافل علمی و اجتماعی از یک سو نشان دهنده اشکالات و واقعیتهای موجود در فضای کلی جامعه است و از سوی دیگر نیازمند تحلیل و بازنگری دقیق در پرونده علمی آن مسئله است. شرط ذکورت در قاضی هر چند دیدگاه مشهور فقهاست و بر آن ادعای اجماع نیز شده است. لکن در این پژوهه با بررسی در اقوال فقیهان اعم از قدماء و متاخرین و معاصرین و نیز ادله مذکور در آن مشخص می‌شود که شرطیت ذکورت در بین قدماء نه تنها از تسلّم برخوردار نیست بلکه بسیاری از آن‌ها ذکر نکرده‌اند لذا اجماع در مسئله کاملاً مخدوش بوده و اگر شهرتی در مسئله است نسبت به متأخرین می‌باشد از حیث ادله نیز مهمترین ادله قرآنی آن آیه 34 سوره بقره است که دلالت آن از جهات متعدد قاصر و محل اشکال می‌باشد. در ادله روایی نیز هر چند روایات متعددی در بیان فقیهان ذکر شده است که تمامی آن از ضعف سند یا از ضعف در دلالت برخوردارند لذا نمی‌توان اعتباری بر حجیت آن‌ها اقامه کرد. 
کلید واژه‌ها: قضاوت، زن، فقه، شرط، ذکورت، رجولیت. 

 

بررسی احتمالات در تفسیر آیه مودّت و قول صحیح در آن

سید رضا علوی
چکیده
از آیاتی که فضیلت اهل‎بیت علیهم‎السلام را ثابت می‎کند و بیانگر شأن و جایگاه رفیع آنان است آیه مودّت است. این آیه اگرچه ظاهر آن آشکار وواضح است ولی عده‎ای از مفسرین اهل سنت در معنای آن اختلاف کرده‎ و معنی «القربی» را معانی بعید از ذهن گرفته‎اند. دراین مقاله به بررسی احتمالات و جواب آن‌ها پرداخته شده و در نهایت قول صحیح در تفسیر آیه با چند روایت از کتب تفسیری اهل سنّت تأیید شده است. 

واژه‌گان کلیدی: آیه مودّت، مودّت، قربی، ذوی القربی، قرب نسبی

 

تاثیر جهت «مخالف بودن با موازین شرعی» در آراء قضائی

حفیظ الله محمدی
چکیده
نقض آرای قضایی به جهت مخالفت مقررات قانونی و موازین شرعی، رویه مسلم و قانونی است، اما نقض آراء قضایی مستند به مقررات قانونی  بدلیل مغایرت با موازین مسکوت مانده و شرح داده نشده است. و این پرسش مطرح می‌شود که: آراء قضایی به جهت مغایرت با و موازین شرعی و با انطباق به قانون تاید شده‌ای مجمع مصلحت نظام قابل نقض است یا خیر؟ در این تحقیق با تحلیل و توصیف مواد قانونی و اطلاعات کتابخآن‌های، به پاسخ این پرسش پرداخته شده و نگارنده  به این نتیجه رسیده است که قاعده عدم نقض آرایی قضایی مستند به مقررات قانونی است. 
کلید واژه: مخالف موازین شرعی، نقض رأی دادگاه، نقض رأی مستند به قانون، خلاف شرع، مجمع مصلحت نظام. 

 

موارد تغلیظ دیه در جرم قتل

محمدعلی  علی دادی
چکیده
واژه دیه در لغت به معنی خون‌‌بها و در اصطلاح به معنی مالی است که جانی به اولیا مقتول پرداخت می‌کند. واژه تغلیظ در لغت به معنی شدت آمده و در اصطلاح به معنی افزوده یک سوم دیه بکار رفته است. فقهای امامیه در مورد تغلیظ دیه قتل عمد، شبه عمد و خطا محض اختلاف دارند و مشهور قائلند که در زمان و مکان واجب است. برخی معتقد است فقط در زمان جاری است ولی در مکان جریان ندارد. و بعضی دیگر معتقدند که در زمان، مکان جریان دارد حتی در مشاهد ائمه  ع  هم جاری و ساری است چون هتک حرمت در آن‌ها هم وجود دارد. عمده مستندات آن‌ها روایات، اجماع و اتفاق فقها هستند. اما فقهای اهل سنت هم در مورد تغلیظ دیه نظرات متفاوتی دارند؛ شافعی و حنبلی قائل به تغلیظ دیه‌‌اند و در مورد زمان، مکان، رحم جاری می‌‌دانند البته حنبلی‌‌ها برخی‌شان مورد چهارمی را هم پذیرفته که در حال احرام باشد. و ادله آن‌ها روایات است. اما فقهای احناف و مالکی تغلیظ دیه را قبول ندارند چون باوردارند که حکم صحابه مخالف قیاس است و هر حکمی که مخالف قیاس باشد، واجب است که حمل بر توقف شود. لذا این‌ها در مورد تغلیظ دیه قائل به توقف شدند. 
کلیدواژگان: قتل، تغلیظ، دیه، زمان و مکان. 

 

شرایط و مبانی فقهی تجدیدنظرخواهی در حقوق افغانستان

قربانعلی مبلغ( فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته فقه و حقوق قضایی). 
چکیده
مساله دادرسی و احقاق حقوق افراد هم در فقه و هم درقوانین موضوعه کشورها مورد توجه ویژه قرارداشته و با توجه به‌اهداف قوانین حقوقی و کیفری که در صدد برقراری عدالت درکشور می‌باشد، تجدیدنظرخواهی به‌عنوان یکی از طرق فوق‌العاده اعتراض به آرای نهایی محاکم، در قانون آئین‌دادرسی ‌کیفری وحقوق اسلامی برای اصحاب دعوا در نظرگرفته شده‌است؛ . مساله که در این تحقیق دنبال حل آن هستیم، این‌است که تجدیدنظرخواهی در فقه مصداق نقض حکم حاکم محسوب می‌شود و بر اساس مبانی فقهی اکثر فقهای امامیه و احناف نقض حکم حاکم جایز نیست. دراین نوشتار سعی گردیده با بررسی همه‌جانبه کتب فقهی، حقوقی، دیدگاه‌های مختلف فقهاء و حقوق‌دانان، به‌حسب ضرورت تجدیدنظرخواهی درعصرکنونی، به‌بررسی شرایط و مبانی فقهی آن پرداخته شود. دستاورددها: تجدیدنظرخواهی دارای شرایط مخصوص به خود بوده و با سایر طرق اعتراض به آرا فرق دارد. دیگر اینکه بر اساس مبانی فقهی اکثر فقهای امامیه و احناف اصل عدم جواز تجدید‌نظرخواهی در آرای قضایی حاکم است مگر در موارد خاص و استثنایی که ادله حرمت نقض حکم شامل آن نشود به عنوان یکی از طرق فوق العاده شکایت از آرای محاکم قابل پذیرش می‌باشد؛ این نوشته، به ‌بررسی شرایط و مبانی فقهی تجدیدنطرخواهی در حقوق افغانستان، با استفاده از منابع کتابخانه‌ی، مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی، پرداخته است. 
واژگان کلیدی: تجدیدنظرخواهی، نقض حکم، آرای قضایی، مبانی فقهی، حقوق افغانستان

 

ملاک خصم و دشمن در فقه و حقوق ایران و افغانستان

محمد اسماعیل حلیمی
چکیده: 
نوشتار حاضر در نظر دارد مفهموم خصم و دشمن در فقه و حقوق جمهوری اسلامی ایران و افغانستان را بررسی نماید. ابتدا مفهموم دشمن و دشمنی را در لغت و اصطلاح، بررسی نموده سپس به اهمیت دشمن‌شناسی می‌پردازد.  هم چنین به انواع و اقسام دشمنی از منظر آیات و روایات، پرداخته، پس از آن دیدگاه فقهای اسلامی را در این باب مطرح می‌نماید.  در‌بخش دگری از این نوشتار، مفهوم دشمن و دشمنی در فقه و حقوق ایران و افغانستان مورد بررسی قرار می‌گیرد.  بررسی احکام فقهی دشمن، ‌بخش پایانی این نوشتار را تشکیل می‌دهد. در این‌بخش نظرات مختلف فقهای اسلامی در ابواب گوناگون فقهی در باره دشمن مطرح می‌شود. لازم به ذکر است که فقها از این عنوان، در ابواب طهارت، صلات، حج، جهاد، تجارت، قضاء و شهادات سخن گفته‌اند. 
کلید واژه‌ها: خصم، دشمن، حربی، جاسوس، بدخواه، فقه، حقوق، امامیه، حنفی. 

 

نگاهی نو به معنای اهل‌بیت و ارائه معنایی تفصیل‌یافته از آن

محمدجعفر میلان نورانی

(پژوهشگر دین و کارشناسی ارشد مؤسسۀ مذاهب اسلامی قم (دورۀ یازدهم bna۴۰۸۶@gmail.com)

مجید سرکوبی

 

(مدرس حوزه و دانشگاه، دانشجوی دکتری رشتۀ تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی العالمیة واحد اصفهان.majidsarkoobi۱۳۶۳@gmail.com)

چکیده

واژهٔ «اهل‌بیت» از کلماتی است که همواره و از نخستین سال‌های آغاز اسلام تا کنون، محل مباحثات دامنه‌داری بوده‌است. به‌طوری‌که هریک از مذاهب اسلامی، آن را به گونه‌ای تعریف و ترسیم کرده، که با نصوصی که نزد خود معتبر است، موافق باشد. به نظر می‌رسد معنای «اهل‌بیت» مراتبی دارد و در هر مرتبه‌ای شامل دسته‌ای از افراد شود. به‌طوری‌که در بالاترین مرتبه به معنای «اهل‌بیت عصمت و طهارت» باشد، و در مراتب دیگر نیز ناظر به افرادی که در منزل پیامبر زندگی می‌کنند، یا کسانی که از ذریۀ ایشان‌اند، و همچنین دیگر اشخاصی که علی‌رغم عدم برخورداری از انتساب فامیلی و زندگی در منزل ایشان، ولی در امت رسول خدا قرار داشته و با اعمال صالح توانستند رضای الاهی را کسب نمایند، باشد. این نوشتار در رویکردی تطبیقی-روایی به بررسی این مسئله می‌پردازد.

کلیدواژه: اهل‌بیت، پنج تن آل‌عبا، نوح نبی، سلمان، همسران پیامبر، ام‌سلمه.

 

بررسی جرایم و مجازاتهای نقض مالکیت فکری در حقوق افغانستان

محمدشریف حامدی

چکیده

در تحقیق حاضر که هدف آن بررسی جرایم و مجازات ناقضین مالکیت فکری درقوانین داخلی افغانستان جهت حمایت ازحقوق مالکیت فکری می‌باشد، بامطالعه قوانین و منابع مختلفی که در این زمینه وجود دارد به بررسی جرایم ومجازات این شاخه حقوقی پرداخته شده ومشخص شد که مجازات نقض مالکیت فکری از منظر حقوق افغانستان مقبولیت دارد ومی توان جنبه مالی ومعنوی آن را مورد اجماع صاحب نظران این حوزه دانست که البته چنین رویکردی به نحو غالب دربین حقوق دانان اسلامی نیز قابل پیگیری واستناد است. با توجه به این مطلب، میتوان ادعا کرد که در حقوق افغانستان نیز به تاسی از آن، مجازات‌های نقض مالکیت فکری پرداخته شده ومورد بررسی قرار گرفته است به رغم اینکه ضمانت اجراهای کیفری مختلفی درراستای حمایت بهتر ازحقوق مالکیت فکری درقوانین افغانستان وجوددارد، اما این قوانین بدلایل مختلف، ازجمله به روز نبودن قوانین، باتوسعه روزافزون این شاخه‌ی حقوقی سنخیت ندارد. با توجه به میزان حبس وجریمه مالی اندکی که برای برخورد بابرخی جرایم مربوط به این حوزه پیشبینی شده است، کارآیی لازم را ندارد.   

واژگان کلیدی: مالکیت فکری، جرایم، مجازات، مبانی فقهی، حقوق افغانستان

مشروعیت نهاد دادسرا در نظامی قضایی اسلام

محمدعلی علی دادی

چکیده

در مشروعیت نهاد دادسراء دو نظریه مطرح شده است. دیدگاه اول؛ کسانی بودند که قائل به عدم مشروعیت آن بود. آن‌ها می‌گفتند که مسبوق به سابقه نیست. چنین چیزی در صدر اسلام وجود نداشته. و آن‌ها بر این باور بودند که قضاتی که در نهاد دادسرا در منصب قضاوت انجام وظیفه می‌کنند مجتهد نیستند؛ لذا مشروعیت ندارند. برای اثبات مدعای‌شان ادله‌‌ا‌‌ی متخلف (قیاس منطقی، اصالةالعدم، روایات، تضییع حق و...) ارائه کردند که پذیرفته نشد. دیدگاه دوم: در مقابل آنان، کسانی هستند که قائل به مشروعیت آن است. دلائل مخالف را پاسخ دادند و دیدگاه مشروعیت را تقویت کرده است. چون ادله دیدگاه اول استحکامات لازم را  ندارد و از مبانی سستی بر خوردار است. 

کلیدواژگان: مشروعیت، نهاد دادسراء، نظام قضایی و اسلام.

قلمرو اطاعت از مافوق از منظر فقه امامیه

سید رضا علوی

چکیده

اطاعت از مافوق در نظام اداری اصل پذیرفته شده بین عقلاء و علماء است که ضرورت آن قابل انکار نیست. اما در قلمرو اطاعت از مافوق در علم حقوق سه نظریه اطاعت محض، بررسی اوامر و اطاعت ظواهر مطرح شده است که از این سه نظریه، نظریه اول از منظر فقه شیعه مردود است و نظریه دوم و سوم نیز اگرچه با اشکالاتی مواجه‎اند ولی با فقه شیعه تضاد و تناقض ندارند. از این رو می‌شود گفت: اطاعت از مافوق چه در قوانین موضوعه و چه قوانین داخلی مؤسسات و ادارات تا زمانی مخالفت قطعی با شرع نداشته باشد لازم و ضروری است؛ زیرا در دولت اسلامی احکامی که توسط مجلس با نظارت شورای نگهبان جعل و یا توسط کسانی که از جانب ولی فقیه منصوب شده و حکم تنفیذ در یافت نموده در حکم، حکم حکومتی ولی فقیه بوده و تخلف از آن را فقهاء جایز نمی‏دانند.

واژگان کلیدی: اطاعت، مافوق، قلمرو، قانون

عوامل نشاط روحی و معنوی در متون دینی

سید رضی قادری

چکیده

از آنجایی که نگرانی و اضطراب همواره در زندگی بشری بوده و البته در دنیای امروز، شدت و وسعت یافته است به گونه‌ای که موجب افسردگی یا ناراحتی‌های روحی و روانی فراوانی شده که عوارض آن کاملاً محسوس است. از سوی دیگر اسلام مکتبی جامع و واقع گرا بوده و به همه جوانب نیازهای انسانی اعم از جسمی و روحی، عقلی و احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی توجه کرده است؛ لذا در تعالیم و آموزه‌های دینی روش‌های گوناگونی برای مقابله با اضطراب و نیز ایجاد سلامتی روح و نشاط معنوی مطرح شده است که می‌توان با بهره‌گیری و کاربست آن نه تنها بر نگرانی‌ها فائق آمد بلکه افراد و اجتماع را از آرامش روحی و نشاط معنوی برخوردار ساخت . در این پژوهه به عناصر مهمی چون ایمان به خدا،  توکل، دعا، شکر گزاری و صله ارحام و خدمت به دیگران اشاره و تحلیل شده است. این پژوهه به شیوه تحلیل نقلی و با روش تحلیل انتاجی به بررسی مسئله مورد نظر پرداخته است.

کلید واژه‌ها: نشاط، سلامتی، روح، معنویت، روان.