حکمرانی مهاجرت در ایران: خلاهای سیاست‌‌گذاری و چالش‌‌های مدیریتی

سید محمد فیروزی

پژوهشگر در اکادمی در تبعید، دانشگاه فنی- صنعتی دورتموند، دورتموند، آلمان. ([e-mail])

ذبیح‌‌الله عثمانی

  کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه یزد ([e-mail])

چکیده:  

هدف این پژوهش، بررسی انتقادی سیاست‌های مهاجرتی جمهوری اسلامی ایران بوده که با روش تحلیل مضمون و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. جامعه‌آماری این پژوهش، براساس مطالعات عمومی و مشورت با کارشناسان، کلیه قوانین و آئین‌نامه‌ها و پژوهش‌های داخلی مرتبط با پدیده مهاجرت مشخص شد. نمونه‌گیری براساس تعیین واژگان کلیدی و فهرست عناوین، و داد‌ه‌ها براساس فیش‌برداری جمع‌آوری، و تحلیل داده‌ها؛ با کدگذاری  اولیه و بعد، کدها در قالب مضامین، و  درنهایت شبکۀ از مضامین تشکیل و تحلیل گردید. یافته‌های این پژوهش نشان میدهد که؛ دولت ایران، فاقد یک سیاست روشن و به‌روز شده در مورد مساله مهاجرت است. این درحالی است که، از یک‌سو مهاجرت‌های نخبگان و جوانان حالت افزایشی داشته و مکانیسمی کارآمد  برای جلوگیری از آن وجود ندارد و از سوی دیگر؛ سیاست‌های چندپارچه، به‌روزناشده، مبهم و فاقد راهبردهای استراتیژیک؛ مانع جذب متخصصان، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و نخبگان  و نیز مانع ادغام مهاجران موجود و سبب افزایش آسیب‌های اجتماعی آنان گردیده است. در پایان مقاله، به ‌مراجع و ادارات ذی‌ربط پیشنهاداتی نیز ارائه گردیده است. 
کلیدواژه‌ها:

فرارمغزها، سیاست‌های مهاجرتی، مهاجران، ادغام اجتماعی، ایران.

 

آثار ایمان از منظر قرآن و روایات اسلامی

سید مهدی نقوی

 کارشناس ارشد رشته ادیان ابراهیمی، مدرسه حکمت و مطالعات ادیان، جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم.
چکیده

ایمان از دیدگاه قرآن و روایات اسلامی به عنوان یکی از اصول بنیادین اعتقادی و اخلاقی نگریسته می‌شود که تأثیرات گسترده و عمیقی بر زندگی انسآن‌ها دارد. در قرآن، ایمان به عنوان نیروی محرکه‌ای ذکر شده که انسان را به سوی خوبی‌ها رهنمون می‌سازد و روابط او را با خدا و جامعه تعریف می‌کند. آیات بسیاری در قرآن به آثار ایمان اشاره دارند ایمان در روایات اسلامی نیز با ویژگی‌هایی مثل یقین، توکل، و تسلیم به اراده خداوند توصیف شده است. در احادیث پیامبر اسلام و ائمه معصومین (ع)، بر نکاتی مانند ارتباط مستقیم ایمان با اخلاقیات، مانند راستگویی، امانت‌داری، و خوش‌رفتاری، تأکید شده است.از جمله آثار مهم ایمان می‌توان به افزایش میل به عمل صالح، ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در قبال خود و دیگران، و تقویت احساس تعلق به جامعه مؤمنین اشاره کرد. ایمان عملی منجر به تغییر عمیق‌تری در زندگی فردی و اجتماعی می‌شود و به بهبود کیفیت زندگی انسانی و معنوی کمک می‌کند. در مجموع، ایمان دینی در اسلام به عنوان نیرویی حیاتی در ابعاد مختلف زندگی تلقی می‌شود که نقش تعیین‌کننده‌ای در سعادت دنیوی و اخروی فرد ایفا می‌کند. 
کلید واژه‌ها:

آثار، ایمان، قرآن، روایات

مبانی اسلامی مقاومت در برابر اشغالگری؛ تبیین و تحلیل دیدگاه‌های قرآنی، روایی، فقهی و حقوقی

 نظر علی واحدی 

دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد مقدس، ایران، رایانامه:  [e-mail]
چکیده 
 استوارسازی ایستادگی در برابر ستمگران بر پایه اصول و قواعد اسلامی امری ضروری است.پژوهش حاضر با هدف تحلیل و تبیین مبانی، اصول و قواعد قرآنی، روایی، فقهی و حقوقی مقاومت صورت گرفته است. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش کتابخآن‌های انجام شده است. ابزار گردآوری داده‌ها شامل اسناد، کتب و نرم‌افزارهای علوم اسلامی بوده است. منابع اطلاعاتی در کتابخانه‌ها و نرم‌افزارهای تخصصی علوم اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند. ‌یافته ها: آمادگی همه‌جانبه در برابر اشغالگران، ظلم‌ستیزی، اهمیت کیفیت در مقایسه با کمیت، تنفر از ستمگران، نفی سلطه‌گری، دفاع همگانی در برابر متجاوزان و صیانت از جان، مال و ناموس مظلومان، از جمله تکالیف همگانی محسوب می‌شوند.
واژگان کلیدی:

مقاومت، مبانی، مبارزه، اشغال گری، فقه، حقوق.

مشارکت سیاسی زنان درتصدی مناصب دولت اسلامی

علی احمد امیری

دانشجوی دکتری فقه سیاسی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران: رایانامه:
 [e-mail]
چکیده
 با استناد به قوامیت مردان ، حرمت تصدی زنان در امور اجرایی دولت اسلامی در صورت استنتاج می‌شود که قوامیت متضمن معنای ولایت، وعام باشد، مدیریت از جنس ولایت باشد، چون این فرضیه‌ها ثابت نیست، قوامیت محتمل در معنای مراقبت و ولایت ومدیریت است، قابل استدلال بر ثبوت ولایت عام مردان را ندارد، از طرف در امور اجرایی دولت اسلامی منصب ولایی محرز نیست، بلکه نفی ولایت اداری ترجح دارد، بنابراین  ادله از کتاب و سنت اراء شده، قا بلیت برای اثبات حرمت تصدی زنان ندارد، در این  مورد دو دیدگاه متفاوت مطرح شده است تصدی وعدم تصدی. تحقیق حاضر ضمن تبیین این دیدگاهها  نظر جواز تصدی را تقویت نموده است. در نهایت تصدی امور اجرایی برای زنان در صورت اصلح بودن آن‌ها با جود مردان واجد شرایط یک امر مرجوح، و باعدم واجد شرایط مردان، بر راجح بودن آن تاکید شده است؛ وحرمت برای آن وجود ندارد.
واژگان کلیدی
  مدیریت زنان، تصدی ولایت، اجرایی، ولایت اداری، دولت.

منع تسلط کفار بر ممالک اسلامی از منظر فقه، بر مبنای محور هفتم بیانیه گام دوم انقلاب

امان الله فیاض‌‌

  دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران، رایانه:
 [e-mail]
چکیده:

قرآن کریم، سلطه‌ی کفار بر مؤمنان را ممنوع اعلام نموده است. قاعده نفی سبیل زیربنا و اساس روابط خارجی دنیای اسلام با بیگانگان را مشخص می‌کند. سؤال این است‌‌که آیا قاعده‌‌ی نفی سلطه‌‌ی کفار بر امت اسلامی، با بیانیه‌‌ی گام دوم انقلاب، ارتباط دارد؟ مفهوم نفی سلطه‌‌ی کفار بر مسلمین عام است؛ زیرا واژه «سبیل» که از قبیل نکره در سیاق نفى است افاده عموم می‌کند. بنابراین، آیه دارای مفهومی عام است که می‌تواند شامل «نفی سلطه در تکوین و در حوزه تشریع احکام و نفی غلبه در حوزه احتجاج و برهان و ...» باشد. به بیان دیگر قاعده نفی سبیل هرنوع سلطه و غلبه را نسبت به مسلمان و ممالک اسلامی نمی‌پذیرد. در شرایط حاضر که نفوذ کشورهای بیگانه بر مسلمانان و کشورهای آنان سایه افکنده است، یکی از بهترین راه‌ها برای نجات و بیرون رفتن از این وضع ذلت بار، توجه و عینیت بخشیدن به این قاعده محکم فقهی است. نفی سلطه‌‌ی کفار بر سرنوشت امت اسلامی (براساس مبانی اسلامی) با بیانه‌‌ی گام دوم انقلاب، ارتباط دارد. زیرا، استقلال، عزت، کرامت مؤمنان و پیشرفت امت اسلامی که در بیانیه اظهار شده زمانی ممکن است‌‌ که کشور اسلامی زیر سلطه‌‌ی کفار نباشد و خود تصمیم مستقل بگیرد.
کلید واژه‌ها:

مؤمنان، اسلام، کفار، منعِ‌‌سلطه، فقه، بیانیه‌‌ی گام دوم.

تحلیل حدیث رفع و تبیین حکم رفع شده در «ما لایعلمون»

سید عارف حسینی

طلبه پایه 10 حوزه علمیه قم، مؤسسه فقهی اصولی کریم اهل بیت علیهم السلام. 1403-1404
چکیده
یکی از اصلی‌ترین ادله‌ی اصل برائت که علمای اصولی به آن استناد کرده‌اند، «حدیث رفع» است که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است. در این روایت، یکی از مواردی که از امت پیامبر رفع شده، «ما لایعلمون» (آنچه نمی‌دانند) ذکر شده است. اما در مورد معنای «ما موصوله» در این روایت و اینکه دقیقاً چه چیزی رفع شده است، میان علما اختلاف نظر وجود دارد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی این مسئله پرداخته و در پی تبیین حکم رفع شده در حدیث رفع است. پس از تفکیک میان حکم تشریعی و تکوینی، این نتیجه حاصل شد که آنچه از «ما لایعلمون» رفع می‌شود، صرفاً حکم تکلیفی عملی است که به حکم واقعی آن جهل وجود دارد. از آنجا که اختلاف نظر درباره‌ی اینکه «آیا عملی که انسان نادانسته مرتکب آن می‌شود، اثر وضعی دارد یا نه» منجر به چالش‌های فراوانی در مسائل فقهی و کلامی می‌شود، بررسی این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است.
کلید واژه:

حدیث رفع، حکم وضعی، حکم تکلیفی، اثر وضعی

بررسی ماهیت جرم ارتداد (حدی یا تعزیری)

عبدالرحیم جعفری دهنوی

  دانشجوی دکتری فقه وحقوق قضایی جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران
 [e-mail]
چکیده 
ارتداد درزمان پیامبراکرم صل‌‌الله‌‌علیه‌‌وآله‌‌وسلم بوده وفعلا هم دامنه ارتداد پهن است، حدی و یا تعزیری بودن ارتداد همواره مورد مناقشه بوده است، یکی از چالش‌‌های که فرا روی حدی ویا تعزیری بودن نهفته شده است، تقابل آن با آزادی فردی است، این تحقیق با روش تحلیلی – توصیفی بیان شده که بر تعزیری بودن ارتداد تاکید شده است، عده‌‌ای از فقها همچون محقق حلی ارتداد را از جمله جرایم تعزیری می‌داند، ایت الله منتظری ارتداد را حکم حکومتی دانسته که به صلاحیت ودید ولی فقیه تعزیر می‌شود، آیه مبارکه «لااکره فی الدین» در اصل پذیرش ایمان چون یک امر قلبی است متصور است اما فردی که با ارتداد نظم وامنیت جامعه اسلامی را به مخاطره می‌اندازد هیچ منافاتی با آزادی شخص ندارد که مانع اجرای تعزیر گردد.
کلید واژه‌‌‌‌ها: ارتداد، حد، تعزیر.
 

بررسی قیاس و کاربرد آن در نظام حقوق کیفری ایران و افغانستان

داود عطایی
  .دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعۀ المصطفی العالمیه (ص)، قم
 [e-mail]    
چکیده
قیاس به عنوان یکی از روش‌‌های رایج استدلال در نظام حقوقی، میتواند در صورت خلأ قانونی، ابهام، اجمال و تعارض قوانین، خلأ قانونی را پوشش داده و قوانین مبهم را تفسیر کند و همچنین قواعد حقوقی را با نیاز‌‌های روز جامعه همراه و متناسب سازد.این مطالعه با روش تحلیلی – توصیفی تأکید می‌‌کند که سیاست کیفری برای صیانت از جایگاه خود در قبال چالش‌‌های مربوز و با توجه به اصل 167 ق.ا ایران و ماده 130 ق.ا افغانستان و همچنین ماده اول قانون جزا، برای پوشش خلأ قانونی، تفسیر قوانین و جهت همپایی با تکنولوژی و ابزار جدید جرایم، ناگزیر از استدلال قیاسی خواهد بود.
مهمترین نتایج: قیاس نباید در حقوق کیفری بطور مطلق مجاز و یا ممنوع باشد. اصل 36 ق.ا ایران و ماده 27 ق.ا افغانستان مانع کار برد آن خواهد بود. قیاس در نظام کیفری هردو کشور تفاوت چندانی ندارد.
واژگان کلیدی: قیاس، تنقیح مناط، مفهوم موافق، خلأ قانونی، تفسیر قوانین، توسعه حقوق جزاء، اصل قانونمندی جرایم و مجازات، حجیت قیاس.

همسویی تکنیک‌های CBT و رهنمودهای قرآن و عترت در درمان وسواس

 محمد انور اصغری 

 دانشجوی دکتری قرآن و علوم با گرایش روانشناسی، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران. رایانه: [e-mail]        
چکیده
وسواس از دیرباز مورد توجه بوده و روش‌های سنتی و سپس علمی برای درمان آن ابداع شده است. درمان شناختی-رفتاری، یکی از مؤثرترین روش‌های علمی برای درمان وسواس شناخته می‌شود. قرآن و روایات نیز رهنمودهای ارزشمندی برای درمان این اختلال ارائه می‌دهند. پژوهش حاضر با هدف بررسی همسویی بین پنج تکنیک‌ درمان شناختی-رفتاری (CBT) و رهنمودهای قرآن و عترت در درمان وسواس انجام شده است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و رویکردی تطبیقی، به مقایسه سه مولفه؛ فرایندها، محتواهای جایگزین و شرایط تاثیرگذاری در تکنیک‌های(CBT)  و رهنمودهای قرآن و عترت پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که فرایندها و شرایط لازم برای درمان در هر دو رویکرد شباهت زیادی دارند، اما محتواهای جایگزین ارائه شده در آن‌ها متفاوت است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تلفیق تکنیک‌های CBT با رهنمودهای قرآن و عترت می‌تواند رویکردی جامع و مؤثر برای درمان وسواس، به ویژه وسواس مذهبی باشد. 
کلمات کلیدی:

قرآن، عترت، وسواس، CBT، روان‌درمانی، فرایند

روزه و آثار آن از دیدگاه آیات و روایات

محمد جواد باهنر

دانش پژوه سطح چهار ادبیات عرب جامع‍ة المصطفی العالمی‍ة، قم، ایران. رایانامه:   [e-mail]  

حبیب الله حسینی

 فارغ التحصیل سطح چهار فقه و اصول جامع‍ة المصطفی العالمی‍ة، قم، ایران. رایانامه: [e-mail] 

محمد سالم قاسمی 

دانش‌پژوه دکتری عرفان اسلامی جامع‍ة المصطفی العالمی‍ة، قم، ایران. رایانامه: [e-mail]
چکیده
روزه یکی از عبادات مهم در بندگی خداوند است. عبادتی که ریشه در ادیان قبل از اسلام نیز دارد. اهتمامی که به روزه در اسلام به آن  شده است نشان از اهمیت آن دارد. با توجه به آیات و روایات به این نتیجه می‌رسیم که از دلایل این اهتمام و اهمیت، آثار و برکاتی است که روزه در ابعاد وجودی و زندگانی انسان دارد. این آثار در یک تقسیم کلی به آثار تربیتی و معنوی، آثار اخلاقی و اجتماعی و آثار عرفانی و الهی گنجانده شده است. در این نوشتار سعی شده است که با توجه به این تقسیم بندی به صورت گسترده تر به آثار و برکات روزه با استناد به آیات و روایات و سخنان دانشمندان پرداخته شود. 
واژگان کلیدی:

روزه، آثار روزه، برکات روزه، اثر تربیتی، اثر اخلاقی، اثر عرفانی. 

 

نقد روان شناختی قرآن پژوهی گلد زیهر

 

سید محمد نسیم بهشتی

دانشجوی دکتری قرآن وعلوم با گرایش روان شناسی، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران.رایانه: [e-mail]
چکیده:

اگناز گلدزیهر(1921-1850) یکی از مستشرقینی است که آثاری مربوط به قرآن دارد. با توجه به متأثر شدن او از تؤدر نلدکه ومطالب پر از اشتباه او، در قرآن پژوهی خطا‌های بی شماری داشته است. نویسندگان زیادی از نظر فقه الحدیثی وتفسیری وتاریخی نقد‌های زیادی نسبت به قرآن پژوهی او کرده‌اند. در این نوشتار با رویکرد قرآن وعلوم با گراش روان شناسی نقد روان شناختی صورت می‌گیرد؛ به این بیان که علل روان شناختی خطاهی قرآن پژوهشی چگونه است؟ ضعف شناختی، روحیه خود بر تر بینی، وسعت موضوع وقلمروی پژوهش او وعدم راعاید قوانین پژوهشی از مباحث این نوشتار است. خطا‌های قر آن پژوهی گلد زیهر، علل روان شناختی داشته است. بعد از بررسی معلوم شد که ریشه خطا‌های قرآن پژوهی گلدزیهر مانند پیشداوری، تناقض گوی وفراموشی مطالب گزشته معلول ضعف شناختی ووسعت موضوع وقلمروی قرآن پژوهی گلدزیهر است. واپسزنی، تداخل ومشکلات باز یابی علت فراموشی او است. 
کلید واژه‌ها:

قرآن، گلد زیهر، قرآن پژوهی، نقد روان شناختی، خطا‌های روان شناختی 

نقد دیدگاه فاضل آبی در «عامی» بودن سهل بن زیاد

 سید احمدپورفاطمی

 طلبه درس خارج حوزه علمیه قم، موسسه کریم اهل بیت علیه السلام.

حمید رضا گورکانی

طلبه درس خارج حوزه علمیه قم، موسسه کریم اهل بیت علیه السلام.
چکیده
 از راویان پرنقش در جوامع حدیثی وانتقال تراث‌های حدیثی سهل بن زیاد بوده، در وثاقت وضعف سهل بن زیاد، گفتگو‌های متعددی صورت گرفته است. برخی از فقهاء برپایایه داده‌های رجالیون قائل به ضعف وی وبرخی با نقد وبررسی دادهای رجالی وبیان ادله دیگری قائل به وثاقت سهل بن زیاد شده‌اند، در جوامع اصلی رجال امامیه ازسهل بن زیاد با وصف‌های چون «احمق»، «ضعیف»، «غیرمعتمد»، «غال»، یاد شده است ولی در جوامع رجالی از سهل بن زیاد به عنوان «عامی» بودن یاد نشده، «مرحوم فاضل آبی» از عالمان امامیه صاحب کتاب «کشف الرموز» در بحث‌های فقهی خود در ضعف روایتی قائل به این شده که سهل بن زیاد ضعیف بود، چرا که ایشان «عامی» بوده، هدف از پژوهش حاضر نقد وبررسی دیدگاه ایشان در عامی بودن بوده سهل بن زیاد است. مطالب این پژوهش با شیوه توصیف تحلیلی نوشته شده واز نتایج این پژوهش می‌توان بیان کرد که برپایه دادها موجود در جوامع رجالی می‌توان بیان کرد سهل بن زیاد عامی نبوده است. این پژوهش با نگاه دیگر به بررسی مذهب سهل بن زیاد مربوط است.         
کلید واژه:

فاضل آبی؛ عامی بودن؛ سهل بن زیاد. 

نظرات و مبانی فکری علمای اسلامی و وهابیت نسبت به بدعت یا سنت بودن عزادای بر امام حسین(ع)

سید مهدی نقوی

 کارشناس ارشد رشته ادیان ابراهیمی، مجتمع حکمت و مطالعات ادیان، جامعه المصطفی(ره) العالمیه، قم.
چکیده:

از جمله رویدادهای تاریخی و مذهبی مهم در تاریخ اسلام، عزاداری برای امام حسین (ع) است. این مقاله به بررسی نظریه بدعت یا سنت بودن این مراسم می‌پردازد و سعی دارد ابعاد مختلف این موضوع را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و ابزار گرد آوری آن کتابخانه ای است. در این مقاله دیدگاههای مد نظر و استدلال‌های آن‌ها در خصوص بدعت بودن این مراسم تحلیل می‌شود. در مقابل، مبانی فقهی و مستندات تاریخی حامیان عزاداری نیز ارائه می‌گردد تا مشروعیت این عمل دینی به اثبات برسد. تأثیرات فرهنگی و مذهبی عزاداری بر جامعه شیعه و نقش آن در تقویت هویت دینی نیز از نقاط قوت دیگر این بحث به شمار می‌رود. در نهایت، مقاله با جمع‌بندی دیدگاه‌ها و پیشنهادهایی برای توسعه فضاهای گفت‌وگو و تعامل در جامعه اسلامی در مورد عزاداری امام حسین (ع) به پایان می‌رسد. این پژوهش تلاش دارد تا از طریق تحلیل دقیق و مستند به تبیین جایگاه عزاداری در دین اسلام و نتایج آن پرداخته و نقش آن در تعاملات اجتماعی را مورد بررسی قرار دهد. 
کلید واژه‌ها:

عزاداری، سنت، بدعت، نظرات، وهابیت.   

جایگاه خیار تعذر تسلیم در فقه امامیه با تأکید بر اصول و مبانی

  محمد حقانی

 طلبه سطح چهارحوزه علمیه قم، موسسه فقهی اصولی کریم اهل بیت علیه السلام 
[e-mail]
چکیده
خیار تعذر تسلیم بین فقها به طور مستقل مورد‌بحث قرار نگرفته و فقط شهید اول و شهید ثانی به‌صورت مستقل و هم عرض با سایر خیارات مطرح کرده‌اند از همین رو برای تبیین هر چه‌بهتر جایگاه خیار تعذر تسلیم در فقه امامیه برآن شدیم مقاله پیشرو را در سه ساحت سامان دهیم: ۱. در گام اول نسبت به استقلال و عدم استقلال خیار تعذر تسلیم بحث می‌شود که آیا خیار مذکور یک خیار مستقلی است و یا می‌بایست آن را به دیگر خیارات ارجاع داد. ۲. در گام دوم موارد جریان خیار تعذر تسلیم را بازگو می‌کنیم.  ۳. در گام سوم وجه میز خیار تعذر تسلیم با سایر خیارات را تبیین می‌کنیم. با توجه‌به مباحثی که در این سه ساحت تبیین می‌شود می‌توان خیار مذکور را یک امر مستقلی از خیارت دیگر دانست که باید به طور جداگانه موردبحث و تدقیق قرار گیرد؛ از همین رو برای خیار مذکور ویژگی‌های ذکر شده است که موجب تمایز آن با سایر خیارات است. 
کلید واژه‌ها: خیار؛ تعذر؛ تسلیم؛ امامیه؛ مبیع؛ ثمن؛ قبض.