سیر تاریخی زناشویی تا به اسلام

جعفر ناطقی

دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی- جامعه المصطفی العالمیه
چکیده
از جنگل به خانه (سیر تاریخی زناشویی تا به اسلام) جستاری است که با نگاه اجمالی به فرم زناشویی در تاریخ، الگوی اسلامی آن را بر می‌رسد. این نوشتار در اصل برای این تدوین شده که به پرسشِ "چرایی عدم جواز چندشوهری در اسلام" پاسخ دهد، اما به دلیل پیوند این مسأله با موضوع "تعدد زوجات" به بررسی آن نیز پرداخته است. دست‌یافته‌های مقاله در موضوع مذکور این است که با توجه به طبیعی بودن میل ازدواج در بشر، این امر در شکل‌های مختلفی چون کمونیسم جنسی، چندشوهری، تعدد زوجات و تک‌همسری قابل صورت‌بندی بوده است. از میان این فرم‌ها، تک‌همسری بهترین شکل زناشویی بوده و در مقابل، کمونیسم جنسی در هیچ تاریخی صورت قانونی پیدا نکرده است. تعدد زوجات، در اثر ضرورت‌های اجتماعی سابقه‌ دیرینه در تاریخ کشورهای شرقی دارد و دین اسلام نیز بر مبنای همین ضرورت‌ها، اما با معیارهای مشخصی آن را به رسمیت شناخته است. چندشوهری، اگرچه به گونه‌ی مقطعی در برخی مناطق رواج یافته، ولی به صورت فراگیر دارای مقبولیت نگردیده و اسلام نیز شدیداً آن را رد کرده است. چندشوهری علاوه بر ناسازگاری با طبع انحصارطلب مرد، با طبیعت و منافع زن نیز هم‌خوانی نداشته و با تشکیل خانواده، به عنوان مهم‌ترین زیربنای جامعه، در تضاد می‌باشد. 
کلیدواژه‌ها: اسلام، حقوق زن، ازدواج، کمونیسم جنسی، تعدد زوجات، چندشوهری.

گونه های بهره گیری از فقه در حل تعارضات اخلاقی

سید رضی قادری 

 دانش آموخته سطح چهار حوزه. Ghaderi1@chmail. ir
چکیده
یکی از محورهای مهم فلسفه‌های ناظر به علوم انسانی، به ویژه علم اخلاق و فقه، شناخت شیوه‌های تعامل بلکه تأثیر متقابل چنین رشته‌های علمی است. دو دانش فقه و اخلاق با توجه به تقارب‌هایی که دارند می‌توانند با بهره‌گیری از یکدیگر در استنباط احکام و نیز حل تعارضات مؤثر باشند. بدون تردید تعارض اخلاقی یکی از پیچیده‌ترین مسائل در پژوهش‌های اخلاقی و نیز یکی از دشواری‌های زیست اخلاقی است. از آنجایی که احکام و آموزه‌های مسلم فقهی، قضایایی کلی هستند که می‌توان از آن در تطبیق، تضعیف، گزاره‌های اخلاقی بهره گرفت، لذا در این پژوهش به گونه‌های بهره گیری از احکام و قواعد مسلم فقهی در تعیین مقدمات و استدلال بر حل تعارضات گزاره‌های اخلاقی تحلیل ونمونه‌هایی از آن اشاره شده است. 
کلید واژه‌ها: اخلاق، فقه، استنباط، حکم، تعارض، تاثیر 

تاثیر خانواده بر اخلاق و شخصیت افراد

ابراهیم افتخاری

 فارغ التحصیل سطح 4 جامعه المصطفی العالمیه
چکیده
آمار طلاق، بزه‌کاری، اعتیاد، اختلاس، سرقت، و ناهنجاری‌های مبتنی بر فرد در جامعه در حال گسترش است. تحکیم بنیان خانواده تمام معضلات اجتماعی را برطرف می‌کند. محیط خانواده به عنوان محل ایجاد شخصیت افراد در تمام ابعاد مهمترین دلیل بروز فضایل و رذایل اخلاقی در فرد است. افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی و بروز آن در سطح جامعه ریشه مستقیم در خانواده دارد. مطالعاتی در محورهای گوناگون در این زمینه وجود دارد که نگاهی غیر جامع به این موضوع دارند، یا نگاه محدود به خانواده در یک یا چند بعد و یا ریشه‌یابی معضلات اجتماعی که به عنوان عوامل دست چندم هستند پرداخته‌اند. آیات و روایاتی که ناظر به محیط خانه و روابط بین افراد خانواده هستند ملاحظه گردید. به طور کلی ریشه تمام مشکلات فردی و اجتماعی در خانواده است. یافته‌های این تحقیق محیط خانواده و شخصیت پدر و مادر را مهمترین عامل در شکل دهی شخصیت و اخلاق افراد معرفی می‌کند. 
کلمات کلیدی
ازدواج، زن، شوهر، خانواده، اخلاق، محبت، فرزندان

نقش مباشر و سبب در ارتکاب جرم قتل

محمدعلی  علی دادی
دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعه المصطفی العالمیه، قم.

چکیده
واژه مباشر در لغت و اصطلاح به معنی کسی که کار را بدون واسطه انجام داده باشد. واژه سبب در لغت به معنی طناب آمده و در اصطلاح فقهاء در تعریف آن نظر واحدی وجود ندارد و به طورکلی سبب چیزی است که از نبود آن، علت تحقق پیدا نمی‌کند. فقهای امامیه معتقدند بر اساس قاعده کلی اگر مباشر و سبب اجتماع کنند مباشر ضامن است مگر اینکه مباشر جاهل باشد، سبب مسئول است. اگر سبب اقوی از مباشر باشد، سبب ضامن است. و اگر چند مباشر اجتماع کنند، ضمانت به عهده مباشر قوی‌‌تر است. اگر اسباب اجتماع کنند، فقها اختلاف نظر دارند؛ برخی گفته‌‌اند در فرض اول همه مسئول هستند چون ترجیح ممکن نیست و در فرض دوم مسئولیت به عهده کسی است که به تولید جنایت سبقت گرفته. مشهور معتقدند مسئولیت به عهده کسی است که در ایجاد جنایت سبقت گرفته. بنابر قول اظهر ضمانت به عهده همه هستند مگر اینکه یکی از آن‌ها تعدی در جنایت کرده باشد، آن وقت مسئولیت به عهده متعدی است. مبانی و مستندات فقها در مسئولیت مباشر، قاعده اتلاف، اتفاق و اجماع هستند و نیز در مسئولیت سبب، مبانی و مستندات مهم فقها، روایاتی است که از معصومین(ع) نقل شده‌‌اند. 
کلید واژه‌‌گان: مباشر، سبب، مسئولیت و قتل. 

قلمرو آزادی در فقه، اخلاق و رسانه

سید محمد حسینی دره صوفی 
 دانشپژوه دکتری فقه وحقوق قضایی، گرایش جزا و جرم شناسی، جامعة المصطفی، قم.

[e-mail]

 

چکیده
آزادی از حقوق طبیعی انسان است و هرکسی حقِ برخورداری از آزادی‌های خود را دارد. انجام این پژوهش ازاین‌جهت ضرورت دارد که بتوان با شناخت دقیق آزادی در فقه، اخلاق و رسانه، قلمرو آن را مشخص کرد و این نکته را بیان داشت که آزادی بی‌قیدوشرط نیست.  سؤالی که در این پژوهش پاسخ داده شده است این است که: قلمرو آزادی در فقه و اخلاق با تأکید بر فضای رسانه تا کجاست؟ هدف پژوهش، شناخت دقیق قلمرو آزادی در فقه و اخلاق با تأکید بر فضای رسانه است. تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی با تکنیک پیمایشی است و ابزار گردآوری آن کتابخانه و داده‌های دیجیتالی است. جامعۀ هدف آن‌همه بشریت است. برخی از یافته‌های تحقیق عبارت‌اند از : ۱. قلمرو آزادی در فقه اهل‌بیت (ع) تا جایی گستره دارد و قیدی بر آن نهاده نمی‌شود که منجر به ایراد ضرر بر دیگری نشود و حق الله و حق‌الناس را ضایع نکند. ۲. هرچند آزادی به‌عنوان یک فضیلت اخلاقی برشمرده شده است؛ اما  با هرج‌ومرج و بی‌بندوباری و فساد اخلاقی نمی‌سازد. ۳. آزادی رسانه در اسناد بین‌المللی، دارای حدود و قیودی است که دامنۀ قلمرو آن را محدود نموده است.
کلیدواژه
قلمرو آزادی، ‌آزادی در فقه، آزادی بیان، محدودیت‌های اخلاقی، آزادی رسانه

 

مقایسه و نسبت سنجی فقه و اخلاق از منظر منابع و روش

سید رضی قادری 

 دانش آموخته سطح چهار حوزه. Ghaderi1@chmail. ir
چکیده
علوم و معارف اسلامی از آغاز پیدایش و تاسیس آن به رشته‌ها و علوم مختلف از جمله عقاید، اخلاق، فقه، تفسیر، تاریخ، و... تقسیم گردید و بر اساس همین تقسیم، هر بخشی از موضوعات و مسائل مورد نیاز در یکی از علوم مورد بحث و پژوهش قرار گرفت و به موضوعات و مباحث آن علم معروف گردید و دیگر علوم از ورود و تحقیق در آن مسائل و موضوعات منع شدند. از جمله این علوم اسلامی می‌توان به دو علم فقه و اخلاق اشاره کردکه از همان آغازین انشعاب علوم اسلامی در میان مسلمانان پدید آمد و هر یک از این دو علم، مسائل و موضوعات خاصی را به خود اختصاص دادند. لکن آنچه قبل از ورود در هرعلم و مسائل آن لازم میباشد شناخت مبانی و منابع و نیز روشهایی است که یک علم از آن بهره گرفته و به دست یابی و تحلیل مسائل و موضوعات خود پرداخته است. بر همین اساس این پژوهه به بررسی مقایسه‌ای این دو مؤلفه مهم  منابع، روش، - در دو دانش فقه و اخلاق پرداخته و نقاط قوت و ضعف آنها را نمایان کرده است. 
کلید واژه‌ها: اخلاق، فقه، منابع، روش، مقایسه 

 

جهل و عواقب آن در قرآن

ابراهیم افتخاری

فارغ التحصیل سطح 4 جامعه المصطفی العالمیه
چکیده
جهل از کلماتی است که در قرآن زیاد تکرار شده است. جهل و نادانی عامل نافرمانی انسانها از خدا و پیروی از هوای نفس و عمل بر اساس غریضه و قضاوتهای نادرست نسبت به دیگران و باعث پریشانی و سرگردانی در وجود آدمی بوده و آستانه تحمل را به شدت پایین می‌آورد. انسان جاهل حکم خدا را نپذیرفته و تسلیم امر پروردگار  نیست. در برابر حق عناد می‌ورزد و با عقل دشمنی نموده و در اجتماع نیز مطرود خواهد بود. نسبت به هر چیزی دید مادی داشته و دایره فکر و تخیلش در حد اطلاعات و معلومات اوست. بی ادبی و بی نزاکتی و تعصب کورکورانه، استهزاء و تمسخر دیگران از ویژگیهای اخلاقی اوست. از نظر قرآن برای رهایی از دام جهل باید تحقیق و مطالعه نمود و علم و آگاهی را از اهل علم و بینش و بصیرت کسب نمود. 
کلمات کلیدی: جهل، علم، عقل، عناد، ادب، استهزاء، تعصب، تحقیق، بینش، بصیرت.

 

تحلیل فقهی و حقوقی ماهیت شرط فعل در قراردادهای الکترونیکی

سید حسن مبارز

 دانشجویی دکتری حقوق خصوصی، جامعة المصطفی العالمیه. [e-mail]

چکیده 
با توجه به اینکه موضوع شرط فعل در نظام حقوقی امامیه به صورت مستقل مورد بحث و تحلیل قررا نگرفته است اما در موارد مختلف به مناسب طرح مباحث مربوط به قراردادها، شرط فعل در قراردادهای مکاتبه‌‌ای قانونگذاران کشورها، قوانین متعددی در این زمنیه وضع نموده‌‌اند که در این پژوهش سعی شد است از نظر فقهی و حقوقی ماهیت شرط فعل در قراردادهای الکترونیکی به عنوان یک تکلیف شرعی و اخلاقی از دیدگاه‌‌های مختلف علمای فقه و حقوق از نظر حکم تکلیف و وضعی شرط فعل در قراردادهای الکترونیکی با تکجه به مقتضای اصل لزوم تسلیم مورد عقد که جزئی از عوضین شروط ضمن عقد می‌‌باشد مورد بررسی قرارداده که نتیجه‌‌ای که از آن می‌‌توان گرفت این است که شرط فعل هم تکلیف الزامی و وجوبی مبنی برپایبندی به مفاد شرط پدید می‌‌آورد و هم موجب می‌شود که مشروط‌‌له بتواند جبران خسارت را از طرف مقابل مطالبه نماید. 
‌‌واژگان کلیدی: شرط فعل، قراردادهای الکترونیکی، حق مالی، تکلیف شرعی و  وضعی. 

 

عدالت اجتماعی در اندیشه شهید مطهری

سبحان دانش

 دکتری فقه سیاسی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، [e-mail]
چکیده
در اندیشه اسلامی عدالت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. شهید مطهری این مقوله را در جاهای مختلفی از آثار خویش مورد بررسی قرار داده و توجه ویژه‌ای به جنبه اجتماعی آن نموده است. همین امر باعث تمایز اندیشه ایشان با سایر اندیشمندان مسلمان شده است. شهید مطهری برای رعایت و تحقق عدالت اجتماعی، تنها توصیه را کافی نمی‌داند؛ بلکه تحقق این مهم را در گرو مبارزه با ظلم و تبعیض‌های ناروا در جامعه می‌شمارد. آنچه که  در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است، پاسخ به این پرسش بنیادی است که: «عدالت اجتماعی در اندیشه شهید مطهری چه جایگاهی دارد؟ ». نگارندگان در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی تحلیلی پس از بررسی مفاهیم به کار رفته، به تبیین دیدگاه شهید مطهری درباره عدالت اجتماعی پرداخته و به این نتیجه می‌رسند که تحقق عدالت اجتماعی تنها در پرتو بیداری افکار عمومی و ایمان به آن میسر گشته که در نهایت صلح، امنیت و همزیستی مسالمت آمیز را به ارمغان می‌آورد. 
کلید واژه‌ها: شهید مطهری، عدالت اجتماعی، ظلم، مساوات، عدم تبعیض

مجازات شروع به جرم از منظر قوانین موضوعه ایران و افغانستان

 قربانعلی مبلغ 
چکیده
تحقیق حاضر مجازات شروع به جرم را از منظر قوانین موضوعه ایران و افغانستان به صورت تطبیقی، ‌ با استفاده از منابع کتابخانه‌ی مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی، مورد کاوش قرار داده است، از این منظر شروع به جرم عبارت است از وضعیت ارتکاب جرمی است که شخص قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید ولی به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند؛ امروزه یکی ازمهمترین مسایلی که به نوعی ازانواع در روند جاری یک کشور اختلال وارد میکند پدیدة خطرناک جرایم و مجرمین است که تمام انسانها و ملل جهان از آن متنفر هستند. مجرم در نظام جزایی کسی است که فعل ارتکابی او مغایر با اوامر و نواهی قانونگذار باشد. اگر نسبت انسان را با عنصرمادی جرم بسنجیم مجرم مسلماًُ کسی است که جرم را عادتاً مرتکب شده است و یا به اجرای آن « شروع به جرم» مبادرت ورزیده است. اما هر پدیده مجرمانه متشکل از سه مرحله می‌باشد که عبارتند از مراحل مقدماتی، شروع به اجرا و مرحله انجام آن. با توجه به قوانین موضوعه ایران وافغانستان در عملیات مقدماتی مجرم اصولاٌ قابل مجازات نیست اما مرحله بین مقدمات و ارتکاب کامل جرم که شروع به جرم نامیده می‌شود قابل مجازات است چون شروع به جرم نشان دهنده وضعیت خطرناک مجرم می‌باشد که باید مجازات شود ولی رویه قانونگذار ایران و افغانستان در این زمینه متفاوت است. 
کلید واژه‌ها: جرم، مجرم، مجازات، شروع به جرم، قانون ایران و افغانستان. 
 

بررسی فقهی و حقوقی معیار قتل عمد

 

داود عطایی
چکیده
قتل، همواره یکی از بزرگترین جنایات در طول تاریخ بشر بوده و فاعل آن در اذهان عموم، انسان شرور، جنایت کار و ضد انسانیت تلقی می‌شود، اما اگر این جنایت را نسبت به فاعل آن در نظر بگریم فقط در یک صورت خباثت باطنی وانگیزه‌‌ی شرورانه‌ای او را نسبت به جنایت بیان می‌کند؛ و آن صورت عمدی و عدوانی قضیه است. این نوشتار اول در بررسی ظابطه‌‌ی فقهی مسأله پرداخته و دیدگاهای فقها را باتوجه به ادله‌‌ی انها مورد بررسی قرار داده و در نتیجه نظریه‌‌ی مشهور فقها بر این شد که که معیار قتل عمد دو چیز است یاقصد قتل داشته باشد چه آن که آله کشنده باشد یا خیر، و یا اینکه آله یا رفتار غالبا کشنده باشد ولو اینکه قصد قتل را هم نداشته باشد، که بعضی فقها از این جهت عمد می‌داند که در چنین موارد هرچند قصد ضمنی وجود دارد. بدنبال ظابطه‌‌ی فقهی، مقاله در بررسی معیار حقوقی قتل عمد پرداخته باعنایت به ماده 206 ق. م. ا معیار قتل عمد درچهار بند تقریر شده در بند (الف و ب) معیار قتل عمد طبق نظریه مشهور فقها، قصد و رفتار نوعا کشنده تبیین شده اما در بند (ج) تقریر شده که هرچند قصد قتل نبوده و رفتار هم نوعا کشنده نباشد ولی نسبت به مجنی علیه بدلیل مرض یا ضعف جسمی کشنده بوده بازهم قتل عمد است. 
کلید واژه: قتل عمد-  شبه عمد- خطأ محض- معیار فقهی- معیار حقوقی

واکاوی فقهی قصاص انواع کافر

سید محمدحسینی دره صوفی

 دانشجوی دکتری فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیه، قم. [e-mail]

چکیده
یکی از مهمترین مسائلی که در جوامع بشری از بدو خلقت بشر، تاکنون وجود داشته است، قتل انسانها به دست همنوعانشان بوده است. دین اسلام در این مورد کاملترین قوانین را که به صلاح جامعه بشری است وضع نموده است ویکی از همین دستورات قصاص در برابر قتل عمدی است، که فلسفه‌ای آن را نیز حمایت ازآحاد جامعه دانسته است. در همین راستا چنانچه مسلمان وغیر مسلمان دست به قتل عمدی همدیگر بزنند، چهل و نه صورت پدید می‌آید، که در این تحقیق به بررسی حکم فقهی وحقوقی تک تک آنها از دیدگاه فقه اهل بیت علیهم السلام ومذهب حنفی پرداخته شده است. در صورتی که مسلمان غیر مسلمان ذمی راعمدا بکشد، در مورد قصاص یا عدم قصاص آن در میان فقهای اهل بیت سه نظریه مهم مطرح است: 1. عدم قصاص مطلقا2. قصاص مطلقا3. در صورتی که مسلمان به قتل کافر ذمی معتاد شده باشد قصاص می‌شود. بعد از بررسی هریک، به نقد ادله آنها پرداخته شده وسپس نظریه علمای حنفی که قائل به قصاص است وتساوی در دین را شرط نمی‌دانند بررسی شده است. در نهایت، قویترین نظریه که«قصاص مسلمان در برابر ذمی» می‌باشد، بر گزیده می‌شود. 
واژگان کلیدی
قصاص/ فقه اهل بیت/ فقه حنفی/ قصاص کافر/ قصاص مسلمان/ قصاص ذمی
 

سیاست پیشگیرانۀ اسلام از جرم، در قرآن

سید محمد حسینی دره‌صوفی 
چکیده:

یکی از شاخه‌های سیاست جنایی اسلام، پیشگیری از جرم و جنایت است. به کار بردن روش‌های پیشگیری از جرم در سیاست جنایت هر کشوری، نقش مهمی در کاهش آمار جرائم دارد. برای یافتن روش‌های پیشگیری از جرم و جنایت، در قدم نخست باید کار پژوهشی صورت گیرد و در اسلام اولین و مهمترین منبع پژوهشی دراین حوزه، قرآن کریم است. این پژوهش، تحلیل به مضمون با تکنیک پیمایشی است و ابزار گرد‌آوری آن کتابخانه و داده‌های دیجیتالی است. در حوزۀ پیشگیری ازجرم، قرآن با برنامه‌های متنوعی اقدام به مهار جرم نموده است: ۱. با پشیگیری عبادی، خداباوری و معاد باوری را به عنوان سد تسخیر‌ناپذیر در مقا‌‌‌‌بل ارتکاب جرم معرفی نموده. ۲. در حوزۀ اخلاقی، با ترویج صداقت، کنترل خشم و مثبت نگری، بسترهای ارتکاب جرم را جمع نموده است. ۳. در زمینه اجتماعی با مصون‌سازی سه محیط خانه، مدرسه و جامعه، راه ارتکاب جرم را برای گذر ازفیتلرهای سه‌گانه مسدود ساخته است. سیاست جنایی اسلام در پیشگیری از جرم و جنایت، باید قرآن را سرلوحۀ کار خود قرار دهد و روش‌های پیشنهادی قرآن کریم برای پیشگیری از جرم، نقش مهمی در کاهش جرم و جنایت ایفا کرده و در صورت به کار بردن دقیق این روشها، آمار جرائم کاهش می‌یابد. 
کلید واژه: سیاست‌جنایی، پیشگیری‌اقتصادی، اعتدال‌خواهی، پیشگیری قرآنی،  پیشیگیری‌از جرم. 

بررسی فقهی شرطیت ذکورت در قضاوت

دکتر سید رضی قادری
چکیده 
یکی از مسائلی که بویژه در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته مسئله شایستگی و عدم  شایستگی زنان برای تصدی مسئولیت قضاوت از نظر شرعی و فقهی است. گسترش مسائل از حوزه‌های متعدد علوم اسلامی در محافل علمی و اجتماعی از یک سو نشان دهنده اشکالات و واقعیتهای موجود در فضای کلی جامعه است و از سوی دیگر نیازمند تحلیل و بازنگری دقیق در پرونده علمی آن مسئله است. شرط ذکورت در قاضی هر چند دیدگاه مشهور فقهاست و بر آن ادعای اجماع نیز شده است. لکن در این پژوهه با بررسی در اقوال فقیهان اعم از قدماء و متاخرین و معاصرین و نیز ادله مذکور در آن مشخص می‌شود که شرطیت ذکورت در بین قدماء نه تنها از تسلّم برخوردار نیست بلکه بسیاری از آن‌ها ذکر نکرده‌اند لذا اجماع در مسئله کاملاً مخدوش بوده و اگر شهرتی در مسئله است نسبت به متأخرین می‌باشد از حیث ادله نیز مهمترین ادله قرآنی آن آیه 34 سوره بقره است که دلالت آن از جهات متعدد قاصر و محل اشکال می‌باشد. در ادله روایی نیز هر چند روایات متعددی در بیان فقیهان ذکر شده است که تمامی آن از ضعف سند یا از ضعف در دلالت برخوردارند لذا نمی‌توان اعتباری بر حجیت آن‌ها اقامه کرد. 
کلید واژه‌ها: قضاوت، زن، فقه، شرط، ذکورت، رجولیت.